Enige overpeinzingen over kansen, toeval en onzekerheid

Wat is toeval?

Relatie met onwetendheid

Allereerst enige overpeinzingen over kansen, toeval en zekerheid. Wat is toeval? Wanneer stelt u vast of iets voor u een toevallige of juist een voorzienbare gebeurtenis was? Wat is daar voor nodig? Gaat het om de juiste kennis, ervaring en kunde waarmee deskundigen een voorval astrologisch, theologisch, meteorologisch of anderszins logisch kunnen verklaren? Of helpt het juist om vooraf weinig of niets van de kwestie af te weten, zodat u onbevooroordeeld naar die zaak kunt kijken?

De waarheid ligt doorgaans in het midden. Toeval bestaat altijd, maar ook kennis van de gevonden feiten en omstandigheden is van belang. Bomen vallen eerder om tijdens een storm. Maar er is ook een toevalsfactor, want niet iedere boom valt om tijdens de storm. Maar een boomdeskundige die de bomen voor de storm inspecteert, kan wel een inschatting maken welke bomen het meest kwetsbaar zijn. Maar als u daar onwetend van bent, dan zult u misschien van toeval spreken.

Ad hoc verklaringen

Ieder mens voelt op zijn klompen wel aan dat veel astrologische, theologische of politieke duidingen niet kunnen kloppen. Want concrete voorspellingen die uitkomen doen astrologen, theologen en politici zelden. Hun beloften komen zelden uit. Wie een bepaalde gebeurtenis niet van voren voorspellen kon, bezit ook niet de deskundigheid om die gebeurtenis achteraf te verklaren.

De zin “De boom viel om. Het kwam door de storm” is een aannemelijke causale verklaring. Omdat stormen bomen laten omwaaien. Maar a-causale verklaringen met onzichtbare factoren zijn van een heel ander aard. Onheil overkwam ons. Het kwam door Pluto of Satan. Deze redenatie is niet omkeerbaar, tenzij u hem generaliseert in een onbewijsbare aanname: Zolang Pluto en Satan bestaan, zal onheil ons deel zijn. Laten we bidden en hopen dat ze snel weg worden verdreven.

Zo'n verklaring werkt zolang u in die hogere logica of metafysica gelooft. Maar het kan jaren duren voordat u erachter komt dat de meest absurde aannames waarmee u als kind opgroeide eigenlijk niet kunnen kloppen. En dat inzicht is pijnlijk, want dan moet u met een heel ander wereldbeeld aan de gang.

Sceptici en stoïcijnen

Onzekerheid ten aanzien van de in de mode zijnde eeuwige waarheden was het uitgangspunt van de sceptici uit de Oudheid. Ze schreven hun ideeën over die schijnbare werkelijkheid dus ook maar zelden op. Want wat heeft een mens aan een maar tijdelijk geldende waarheid? Ieder mens zal voor zichzelf moeten ondervinden of een algemeen geldende stelling voor hem of haar toepasbaar is.

Wait and see

Die sceptische wait and see attitude was in tegenspraak met de vele betweters die al bij voorbaat in hun universele visie op de waarheid geloofden. Als je ergens in gelooft, moet je het ook verkondigen. Maar wat doe je als je over de al eerder verkondigde eeuwig waarheden twijfelt? Wat is dan je houvast? Dan heb u behoefte aan een anker, die de tijd eventje voor je stilzet.

Mindfullness

Mindfullness werd dat breinproces. Wat ervaar ik nu zelf in het hier en nu echt zelf? En welke boodschappen ervaar ik via de van horen zeggen kennis van anderen? En voor welk deel ben ik nu eigenlijk aansprakelijk? En wie kan dit nu uiteindelijk zeker weten? G'd of de vele betweters?

Van horen zeggen kennis

Zaken die in de Middeleeuwen nog aan de grillen van Vrouwe Fortuna of de wonderbaarlijke wegen van God werden toegeschreven, worden tegenwoordig massaal op het internet causaal verklaard. Theologisch of niet. En dat doen ook veel leken die hun dagelijkse interpretatie van gevonden feiten op van horen zeggen kennis baseren. En of die verklaring nu op lagere school kennis berust, het resultaat is van jarenlange staatspropaganda, een gedegen opleiding op een hogere school of een zelf uitgevoerd onderzoek, dat doet er nu even niet toe. Zo'n verklaring lijkt voor de betweters nogal wiedes. Het is een gangbare verklaring volgens uw manier van zien, zeg maar uw op dat moment gehanteerde wereldbeeld. Maar wat heeft uw nog onwetende buurman daaraan? Of een wetenschapper die nog wacht op veel meer empirisch onderzoek.

Het kan verkeren

Het kan volgens wetenschappers en uw buurman nog steeds anders verkeren, omdat de toevallige schijn van de dag meestal bedriegt. Uw wereld verandert aldoor. En wel sneller dan uw visie op het moeilijk navolgbare geheel. Want ook iedere professor heeft al moeite om zijn vakgebied bij te houden. Laat staan een leek. Daarom zal een onderzoeker van het leven over zowel kennis van de al eerder door anderen aangetroffen zaken moeten beschikken als over een open attitude ten aanzien van de door u aangetroffen werkelijkheid. Hoe doet u dat op een redelijke manier? Met die vraag hebben zich vele wetenschapsfilosofen bezig gehouden.

Taal en weten

Hoe zit dat verhaal in elkaar? U hebt op zijn minst lagere school en straatkennis nodig om de taal van uw bronnen te verstaan en hogere school kennis om die woorden in een bepaalde context te kunnen interpreteren.

Maar wat heeft uw buurman aan uw misschien hogere zienswijze? Kan hij hiervan wat leren? Of wordt hij al meteen door u als complotdenker weggezet? Ook als heeft hij uw bevindingen heel anders ervaren. Zoals gebruikelijk ligt de waarheid dan weer weer in het midden.

En dat grijze gebied ligt juridisch en wetenschappelijk gezien in een web van allerlei mitsen en maren, waar de doorsnee verstaander geen behoefte aan heeft. Want die wil nu eenmaal weten hoe het voor hem persoonlijk in elkaar zit. Maar daar kan de huidige wetenschap geen oordeel over geven. Want naar uw particuliere situatie is zelden wetenschappelijk onderzoek gedaan.

Uw personalia gelden slechts voor hen als al dan niet toepasbare categorie. Maar ieder individu is nu eenmaal anders. Hoe gaan uw artsen en psychologen met die gevonden feiten om?

Woorden tellen

Correct citeren

Een arts of psycholoog doet er goed aan om zijn patiënt eerst zijn eigen verhaal te laten vertellen en die woorden ook letterlijk te noteren. En ook al is dat een onsamenhangend verhaal vanuit het medisch perspectief gezien, het helpt wel bij de inventarisatie van de door de patiënt ervaren problemen.

En daar gaat het in eerste instantie om. Wat is bij die persoon volgens hem nu eigenlijk aan de hand? Dat is de zogenaamde hulpvraag.

In een later stadium van diagnostiek kunnen aanvullende vragen gesteld worden. En kunnen

Hetzelfde doet een journalist die zijn bronnen in de juiste context citeert om een visie op een gebeurtenis te verduidelijken. Dat geciteerde verhaal is weliswaar een subjectieve interpretatie van waargenomen fenomenen, zoals één mens ze eens of meermaals zag, beoordeelde en later tijdens het interview verwoorde. Maar het citaat is wel objectiever dan iedere interpretatie vanuit een beter wetend perspectief.

Ich un Du

Als ik uw verhaal zonder enig bevoordeeld filter aanhoor, dan hoor ik uw beter uw versie van grote verhaal. U voelt zich dan gehoord. Maar als medisch adviseur zal ik ook weer van uw interpretatie van de gevonden feiten afstand moeten doen, om te kunnen beoordelen wat er volgens de huidige stand van de wetenschap natuurlijk speelt. Maar mijn kennis van de natuur is natuurlijk maar gering. Ik ben nu eenmaal geen afgestudeerd bioloog, socioloog, historicus of cardioloog. Van de meeste door anderen gevonden feiten weet ik maar weinig. Ik ben slechts als arts of psycholoog of goede verstaander een generalist.

Relatie met belangen

En wat komt vaker voor in uw leven? Louter toeval of juist weer niet? Ziet u als u zwanger bent vaker zwangere vrouwen? Dat wordt vaak vertelt. Berust dat op een illusie? Nee, het berust op toegenomen aandacht. Als u op zoek bent naar wat eetbaars, kijkt u anders naar de wereld dan iemand die al verzadigd bent. En wie uit is op veel geld verdienen, kijkt weer anders tegen zaken aan dan een moralist.

Is dat voor iedereen weer anders? Of bestaan er herkenbare patronen in ieders leven? En waardoor wordt dat bepaald? Hoe bepaalt u of iets geen toeval meer kan zijn? Wat is daar voor nodig? Een rotsvast geloof in iets paranormaals? Kennis van zaken? Een persoonlijke guru? Kennis van onzekerheid? Of juist uw basale onwetendheid over uw eigen en andermans belangen?

Oligarchen die profiteren van Putins visie van de wereld, zullen Putins grote meloen natuurlijk wel moeten inslikken. Ook al past die bovennatuurlijke meloen niet in hun mond. Maar anders hoor je niet meer bij die coalitie en loop je het risico om door die alledaagse politieke waanzin te worden vermoord. Natuurlijk is voor vele malloten op iedere dag een en al carnaval, maar het probleem is wel dat nog teveel hersenspoelde idioten in dat op hun televisie gepresenteerde verhaal geloven. En dan verlies je kiezers.

Normale gang van zaken

Als uw ogen dicht doet of in blinde woede ontvlamt, zult u vast wel ergens tegenaan lopen. Is dat dan toevallig gebeuren of niet? Of gaat het slechts om een verhoogde kans op een te verwachten ongeval? Als u drie maal achter elkaar een zes gooit, is dat dan toeval of niet? Speelt dit keer een u welgezinde Vrouwe Fortuna een rol? Wat is eigenlijk de normale gang van zaken? En welke rol speelt het toeval daarin?

Dat wordt volgens de huidige stand van de wetenschap bepaald door de actuele kennis van zaken over hoe het door u bestudeerde deeltje van wereld in elkaar zit. Sommige goed onderzochte soortgelijke zaken zijn - voor ingewijden althans - min of meer voorspelbaar en andere bijzondere zaken - inclusief uw leven - zijn dat helaas nog niet. Voor niet ingewijden verloopt het leven - zonder externe sturing van buitenaf - nogal chaotisch. En de ingewijden kunnen er daarom slechts over gissen. Maar soms klopt het volgens vele betweters blijkbaar wel.

Stochastisch processen

Toeval zal altijd een rol blijven spelen bij alle natuurlijke stochastische processen, inclusief de natuurlijke processen die zich afspelen in al uw fysieke apparaten die juist ontworpen waren om steeds hetzelfde te blijven doen. Maar soms raakt een digitaal apparaat kapot. En levert het u niet de door u verwachte uitkomsten. Het gaat om een stochastisch proces.

Een stochastisch proces is een opeenvolging van toevallige uitkomsten. In tegenstelling tot een deterministisch proces zijn de uitkomsten niet van tevoren bekend. Het stochastische proces wordt beschreven door een rij toevalstoestanden en hun bijbehorende simultane kansverdeling. Er is dus geen volledig causaal verband, er is geen sprake van sturing.

Maar een goed voornemen (of etiket) garandeert nog niet een goed resultaat.

Theorie en praktijk

Het probleem van alle goedbedoelende betweters (idealisten) is dat een deterministisch systeem alleen maar op papier bestaat. En in onze in simpele heuristieken en aannames gelovende hoofden. We moeten wel. We hebben immers geen breed gevoed rekencentrum tot onze beschikking bij het nemen van onze alledaagse beslissingen. En ook al hadden die wel, en beschikten we over de perfecte logische modellen, met de onjuiste invoer van gegevens en aannames gaan die modellen van de werkelijkheid toch steeds weer de mist in. Onze lokale werkelijkheid is nu eenmaal anders dan die van een andere plaats in het universum.

Wet van Murphy

Het vergt heel veel ontwikkelingstijd om een theoretisch goed doordacht ontwerp foutloos van de tekentafel naar de empirische praktijk buiten het testlaboratorium te brengen. Want de Wet van Murphy gooit altijd weer roet in het eten:

De wet van Murphy, toegeschreven aan Edward A. Murphy (1918–1990), luidt "if there’s any way they can do it wrong, they will" (als er een manier is waarop ze het verkeerd kunnen doen, zullen ze dat ook doen) of ook wel "Anything that can go wrong, will go wrong" (alles wat fout kan gaan, zal fout gaan).

Murphy was van beroep ruimtevaartingenieur die aan veiligheid-kritieke systemen werkte. Hij wilde met zijn uitspraak de nadelige kant van de wet van de grote aantallen illustreren: al is de kans op een ernstige menselijke fout bij het uitvoeren van een bepaalde procedure/handeling heel klein, als het risico maar vaak genoeg wordt gelopen, dan zal er vroeg of laat iemand een fout maken bij het uitvoeren van de procedure/handeling.

Niet voor niets bleek het onderhoudscontract (een verkapte verzekering) het meest bestendige verdienmodel. Maar de Wikipedia verklapt ons nog meer. En slaat dat dan op toeval of niet?

Hoewel de wet van Murphy in de volksmond nogal eens verward wordt met de wet van bedrog – als iets mis kan gaan, dan gaat het mis op het slechtst denkbare moment – heeft Murphy's zoon Robert Murphy aangegeven dat zijn vaders werkelijke adagium als volgt luidde: "If there's more than one way to do a job and one of those ways will end in disaster, then somebody will do it that way." (als er meerdere manieren zijn om iets te doen en een van die manieren eindigt rampzalig, dan zal iemand het op die manier doen).

Phishing for fools

Een uitwas van dat laatste - phishing for phools genaamd, kwam ook al ter sprake Reputatie-exploitatie in de kredietcrisis van 2008 :

Maar eerst presenteer ik u een leerzame metafoor van het samenspel van de elementen vuur, aarde, water en lucht uit de recente economische praktijk: De kredietcrisis van 2008. We kunnen dit zien als een leerzame metafoor van de astrologische praktijk, met al zijn paradoxen. Eerst werkte iets goed, maar later toch niet meer. Rara, hoe kan dat? Hoe ging dat in zijn werk? En wat kunnen we daarvan leren?

Ik bespreek met dat oogmerk een passage uit het leerzame boek van de Nobelprijs winnaars Georg Akerlof en Robert Shiller: De economie van list en bedrog: Hoe de vrije markt ons voor de gek houdt.

Onvoorzien voorval

Nalatigheid

Onrechtvaardigheid

Wanneer is een ongeval geen onvoorziene gebeurtenis, maar gewoon het resultaat van gebrek aan kennis of inzicht van uw kant? U dacht dat iets toevallig zo gebeurde, maar een deskundige met kennis van zaken vindt u maar een onbenul. U had voorzorgsmaatregelen moeten nemen. Wat te denken als de rechter u vervolgens veroordeelt vanwege nalatigheid, terwijl u echt niets verkeerd deed, laat staan beoogde? Maar u had dat voorval wél moeten voorkomen. Ook al was de kans op een ongeluk verwaarloos klein. En ook al deden anderen het ook op uw manier.

Maar u werd betrapt en zij nog niet. Kunt u zich achter die vele zondaars verschuilen? Als u op heterdaad betrapt bent toch niet. U zit dan in het topje van de op heterdaad betrapte criminele ijsberg. Moet u dan in hoger beroep gaan? En waar en bij wie vindt u gerechtigheid? Wat is nu eigenlijk redelijk denken? En wie gelooft daar nog in? En hoe doe je dat als de leugen regeert? Dan moet u die u onwelgevallige pudding toch maar eens doorslikken zeggen de pragmatici dan. En vervolgens mag u zeggen of u er iets meer mee wilt doen. Maar al te selectief te werk gaan op een tea party levert u doorgaans weinig nieuwe kennis op.

Toeval bestaat niet

Maar hoe verder?

Hoe gaat u om met een astroloog die na dat ongeluk beweert dat toeval niet bestaat? Stond het echt al in uw sterren geschreven? Of als Petrus u aan de Hemelpoort vertelt dat u de bijbel beter had moeten bestuderen. U had volgens Petrus beter moeten letten op de symboliek van de getallen. Het ging de bijbelvertellers niet alleen om de concrete aardse verhoudingen zoals Marx en de profeten al hadden beschreven, maar ook om de esoterische aspecten. Maar wat begreep u van de symboliek van getallen als twaalf of veertig? Had E.W. Bullinger (1837-1913) daar al niet expliciet over geschreven? Maar dart was geen verplichte leeskost op uw Bijbelschool.

Number in Scripture: Its Supernatural Design and Spiritual Significance

Bent u dan oliedom of zijn anderen het? En wie is aansprakelijk voor uw vermeende gebrek aan inzicht? Bent u verantwoordelijk of zijn uw ouders, docenten of leidinggevenden dat? Want zij hadden u toch wel op een dwaalspoor gezet.

Riskeert u nu zelf straf of boete? En gebeurt dat pas in de hel of nu al op aarde? Wie bepaalt dat? Wie controleert de gevonden feiten? Wie houdt toezicht op onze maatschappij? Wie of wat bepaalt uw kans op straf of beloning? De regering? De grillen van de geschiedenis? Het land waarin u bent geboren? Uw opvoeding? Toeval? Hoe kunt u met die aldoor knagende onzekerheid nog leven? Gewoon maar geloven in iets? Dat geeft uw ego toch wel wat houvast. En dat uw geloof in een rots is of dat het op drijfzand is gebaseerd zal later wel blijken. Naar nu hebt uw wel een aanknopingspunt.

Definitie van toeval

Laten we eerst maar eens stilstaan bij de definitie van toeval. Van toeval bestaan er meerdere definities. En om te voorkomen dat we meteen al in een bepaalde richting gaan denken, stel ik voor om bij een algemene formulering van de neutrale Wikipedia te beginnen. De wikipedia geeft de volgende definitie van toeval:

Toeval is als een gebeurtenis plaatsvindt zonder oorzakelijkheid. Toeval is een vorm van het ruimere begrip onbepaalde oorzaak, waaronder wordt verstaan iedere gebeurtenis die onbedoeld, ongericht of ongestructureerd het plaatsvinden van een andere gebeurtenis bepaalt.

Het woord toeval in deze betekenis kwam pas in de 17e eeuw algemeen in gebruik en is afkomstig van het Latijnse accidens.

Het begrip oorzakelijkheid

Deze definitie is volgens de Wikipedia niet los te zien van het begrip Oorzakelijkheid:

Oorzakelijkheid, causaliteit of de wet van oorzaak en gevolg is een basaal, filosofisch concept, dat stelt dat gebeurtenissen plaatsvinden als gevolg van bepaalde, eerdere gebeurtenissen. Een waargenomen gebeurtenis is altijd het gevolg van een oorzaak die eraan voorafgaat. Andere benamingen voor het concept zijn causaal verband en causaal mechanisme. Causale verbanden zijn in de wetenschapsbeoefening essentieel, zowel in de natuur- als in de sociale wetenschappen.

Als u op de Wikipedia verwijzingen klinkt ziet u andere interpretaties van oorzakelijkheid en toeval (filosofisch, wetenschappelijk, juridisch), die beslist ook de moeite waard zijn om te bestuderen. Ik concentreer me op wat me belangrijk lijkt voor mijn vraag naar de relatie tussen toeval en onwetendheid van een causaal verband.

Wet van oorzaak en gevolg

De filosofische wet van oorzaak en gevolg stelt dat er altijd een oorzakelijke gebeurtenis is die aan het gevolg voorafgaat. Iets kan dus niet zomaar uit het niets verschijnen. En als er toch schijnbaar iets uit het niets ontstaat, dan zijn daar de scheppingswoorden voor nodig van een allesomvattende God. En of een flinke bundel energie zoals in de beroemde formule E=mc², want God dobbelt niet.

De wet van oorzaak en gevolg is een logische aanname vanuit een bepaald type denken dat tot in de Middeleeuwen gangbaar was. Toeval bestaat niet. God dobbelt niet. Alles heeft een gerede oorsprong, zin en doel. Er moest een causaal verband zijn, in de zin dat het een, zeg de kip, noodzakelijk uit het ei voortkomt.

Filosofie versus empirie

Belangrijk is dat u zich realiseert dat de wet van oorzaak en gevolg een filosofische aanname is. Het is geen empirische wet, maar een menselijke veronderstelling. Als empirische wet heeft het weinig voorspellende waarde, omdat aan alles wel iets anders vooraf gaat.

Potentiële oorzaken en gevolgen

Potentiële oorzaken en gevolgen zijn er dus genoeg. De kunst is om om ze correct te koppelen. En daarvoor is nodig dat u het hele plaatje overziet. Als een goochelaar een zakdoek in zijn hoed stopt en er vervolgens een konijn uit tevoorschijn tovert, dan kan dat lijken op tovenarij. Maar een kind met enig besef van object-constantie zal al snel doorhebben dat dat konijn al van tevoren in die hoed geplaatst was, maar buiten het zicht van het publiek.

Illusie

De dingen zijn dan niet zoals ze lijken. We spreken van een illusie en degene die zijn publiek dingen laat zien die eigenlijk niet mogelijk zijn, noemen we dan ook een illusionist.

Horoscoopduiding

En laten we eerlijk zijn, ook de astroloog die u wijs maakt dat uw ongeval al in de sterren stond, maakt gebruik van de complexiteit van uw horoscoop en de horoscoopduiding. En waarom kunnen we dat zo zeker vaststellen?

Omdat astrologen te weinig in waarneembare empirische feiten geïnteresseerd zijn, maar vooral in onzichtbare innerlijke drijfveren, kosmische krachten en toegenomen spiritueel inzicht. En daar kan iedereen van alles over zeggen omdat het toch niet te controleren valt. Zie deze beschrijving van Hans Planje:

In de moderne astrologie staat de vrijheid van de mens om, in overeenstemming met de kosmische krachten, zijn eigen toekomst vorm te geven voorop.

Bij een horoscoopduiding gaat het daarom niet om vastleggende prognoses en toekomstvoorspellingen; de astroloog kan helpen, bepaalde thema’s vanuit andere gezichtspunten te bekijken en de diepere oorzaken van problemen op te sporen.

Daardoor kan iemand meer zicht krijgen op bepaalde karaktertrekken en gedragspatronen, op gevoelens, kansen en ontwikkelingsmogelijkheden.

In de geboortehoroscoop symboliseren planeten onze innerlijke drijfveren, motivaties, behoeftes en verlangens: krachten die zich willen manifesteren.

De complexiteit van de horoscoop is een mathematisch feit. In Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar kwam dat veelvuldig ter sprake. Hoe complexer een kwestie, des te groter is de kans op het vinden van een goede smoes. Om die reden maken belastingontduikers hun belastingaangifte onnodig complex. En werken maffiosi via huurmoordenaars die de opdrachtgever van de moord niet kennen. En laten illusionisten met opzet belangrijke feiten buiten beeld.

Maar een horoscoop met tien of meer planeten, huiscuspen en vaste sterren is mathematisch gezien onmogelijk voor een mens te behappen. En dus laten astrologen die een horoscoop “holistisch” duiden met slechts een tiental passende indicatoren noodzakelijkerwijs 99,99% of meer van dat andere potentieel van de horoscoop buiten beeld!

De verdeling van de planeten over de tekens van de dierenriem, en daarmee over de vier elementen - vuur, aarde, lucht en water - zijn bepalend voor ons basistemperament. Hun posities in de dierenriem zeggen iets over de wijze waarop we proberen onze vermogens tot uitdrukking te brengen.

De twaalf huizen van de horoscoop symboliseren de levensomstandigheden die we nodig hebben om onszelf te verwerkelijken.

De aspecten (verbindingen) tussen de planeten geven inzicht in de onderlinge krachtenverhoudingen.

Waarom zijn astrologen zulke slechte voorspellers? Komt dat door de complexiteit van de horoscoop? En hoe lossen we dat probleem op? U moet toch wel wat verder kijken dan uw neus lang is. En ook nog eens de goede kant op! Maar hoe doe je dat? U moet dan zowel rekening houden met de in dit geval “blijkbaar” volgens uw visie ter zake doende factoren en aspecten, maar u kunt die 99,9999% niet door u in acht genomen factoren, of ze nu astrologisch van aard zijn of niet, ook niet verwaarlozen. Daarover ging Basale statistiek en kansrekening voor astrologen:

Vanwege die continue beroering in de wereld is het voor ieder mens zinvol om regelmatig uw ideeën over de werkelijkheid aan de realiteit te toetsen. Dat doet u door zonder onnodige vooronderstellingen waar te nemen in plaats van aan te nemen dat u het al weet. En daarvoor hebt het vogelperspectief van een adelaar voor nodig. Filosofen spreken ook wel van metafysica: Een visie die ons allen overstijgt.

Het menselijke genoom was ook complex, evenals dat van tarwe. Artsen, psychologen en boeren hebben dus ook aldoor te maken met onberekenbare complexe individuen, waar ontelbaar veel factoren een rol spelen bij hun welzijn.

Is het dan onmogelijke taak om de visie van een ander mens via de wetenschap beter te leren begrijpen en zo iemand beter te kunnen adviseren op maat? Nee, dat bleek geen onmogelijke taak voor goed met elkaar samenwerkende normale wetenschappers. Daarover ging Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar:

Maar hoe doen die onderzoekers dat? Door te meten, te wegen en te vergelijken in observationeel onderzoek en experimenten. En hoe wegen ze die gevonden feiten? Via statistische methoden en de common sense van een Georg Berkeley. Hebben ze daar een Uranische theorie die alles verklaart voor nodig? G'd behoede dat! zou Friedrich Weinreb zeggen. Nee, want alleen de gevonden feiten laten tellen is al lastig genoeg voor ieder mens die moeite heeft met de aangetroffen “realiteit”. Maar ieder idealistisch beter weten geeft alleen maar aanleiding tot nog meer Bricks to Bable stelde de gedesillusioneerde idealist Arthur Koestler vast.

Geduldige observatie en een zo goed mogelijke beschrijving van de empirische feiten in uw onderzoekend leven volstaan. U hoeft echt geen Einstein te zijn om hierop te kunnen promoveren. Maar u moet wel uw best doen om de empirische feiten van u en uw medemensen zo goed mogelijk te bestuderen en samen te vatten. En die samenvatting hoeft beslist geen baanbrekende theorie of formule te zijn. Sommige zaken hebben gewoon te weinig met elkaar gemeen om onder een noemer te kunnen vallen.

Nu zou een astroloog zich misschien in de laatste zin willen herkennen. En het geloof in astrologie valt zeker onder die niet normale categorie. Maar dat geldt ook voor het democratisch proces verstorende Russische trollen, internet wappies en andere senders without receiver. Ze vertellen u maar een klein deel van het grotere verhaal.

Natuurlijk gedrag is onbewust

Om te overleven wilt u toch wel weten wie uw vrienden en uw vijanden zijn, wat ze doen, wat ze van plan zijn en hoe u hen kunt vermijden of beïnvloeden. En dus moet u onderscheid maken tussen vriend en vijand en ieders gedrag observeren. Vrijwel al die observaties verlopen voor mens en dier in de automatische piloot. En dat geldt ook voor onze natuurlijke reacties op vriend en vijand. We spreken dan van reflexen en geconditioneerd gedrag.

Aristoteles

Het was de Griekse filosoof Aristoteles (384 BC) die het Westen met het causale denken opscheepte. Aristoteles stelde dat geen verandering in de natuur zonder doel (Gr. telos) was.

Aristoteles hanteerde een analytische, inductieve manier van denken: het destilleren van een algemeen geldende waarheid uit het doen en laten van het individu en de waarneembare werkelijkheid. Daarvan uitgaande bestudeerde hij ook een groot aantal zaken in onder andere bewegingen (wordingen) in de natuur en de biologie en kwam onder de indruk van de ordening en doelmatigheid daarin. Dit bracht hem tot de uitspraak De natuur doet niets vergeefs. In zijn visie bestaat de wereld uit de vier elementen aarde, water, lucht en vuur, omgeven door de ether, het vijfde lichaam, en daarbuiten sfeerlagen, waarvan de buitenste die van de vaste sterren zou zijn. De uiterste sfeer is in zijn visie God, de Onbewogen Beweger. Zijn ethische opvattingen zijn uitgewerkt in de Ethica Nicomachea.

De zwijgende eik

Zo groeit een eikeboom uit een klein eikeltje met behulp van de zon, lucht, aarde, water en dergelijke. De zwijgende eik was blijkbaar de bedoeling van het zwijgende eikeltje. Ik leg de nadruk op zwijgend, want planten en dieren kunnen we niet naar hun motieven bevragen. We kunnen slechts hun natuurlijke gedrag observeren en op basis daarvan door logisch redeneren de door ons veronderstelde beweegredenen uit afleiden.

Morfologie en gedrag

Natuurlijke selectie van de beste genen

En wat daarbij helpt is dat het gedrag van een levend organisme bepaald wordt door zijn vorm. Zo zal een watervogel weer andere poten hebben dan een vogel die vooral op het land vertoeft. Dat is iets dat Aristoteles al besefte toen hij onder de indruk kwam van de doelmatige ordening in de natuur. En sinds Darwin weten we dat die vorm weer wordt bepaald door natuurlijke selectie van de beste genen.

En die worden voor een groot deel door het lot bepaald. Want niet ieder gen uit uw voorouderlijke genenpool en het eindresultaat van de reductiedeling (meiose) komt tot expressie. En ook na vele normale celdelingen (mitosen) onder ongunstige omstandigheden kunnen er problematische embryos of volwassen schepsels ontstaan.

Maar de morfologie en het genetisch potentieel van een goed aan zijn omgeving aangepaste soort zal u veel over zijn natuurlijke gedrag vertellen. En ze vertellen u ook veel over de onbedoelde lotgevallen van een soort. Dodo's en plofkippen wisten er waarschijnlijk alles van, maar ze kunnen het u niet meer navertellen.

Teleogische verklaring

Het denken in termen van doeleinden is typisch voor een teleologische verklaring. Toeval bestaat dan niet, want alles heeft een doel of functie. En iedere uitkomst heeft dus een gegronde reden. En als u die oorzaak niet op aarde kunt vinden, dan zullen de deskundigen van de hemelen u wel duidelijkheid verschaffen. Want niets valt u toe zonder een gerede reden, zoals een erfenis u noodzakelijk toevalt of u het nu wilt of niet. En dat geldt dus ook voor het potentieel van uw geboortehoroscoop.

We zien die goed bedoelde teleologische principes dus ook terug in de astrologie, hoewel alle astrologen inmiddels wel doorhebben dat niet ieder eikeltje zijn potentieel ten volle kan ontwikkelen. Hoe vurig dat eikeltje ook een eik wenst te zijn.

Zie Klassieke versus psychologische astrologie:

Volgens de astroloog Dane Rudhyar symboliseert een eik-patroon in uw horoscoop dat u bij wijze van spreken van een klein eikeltje in een stevige eikenboom kunt transformeren, maar bepaalt de astrologie nog niet of u daarin slaagt. Want net als in de natuur wordt niet iedere eikel of eik-in-potentie een volwassen eik. En zo kan er zowel materieel als symbolisch gezien een topjaar voor eikels bestaan. Zie de titelpagina van een boekje over in de media gevonden dubbelzinnigheden van het genootschap Onze Taal hiernaast.

Wat is het probleem? Logisch gezien zit die gedachtengang wel snor, maar hoe kunt u haar ooit in de praktijk toepassen? Over die iedere eikel is in een eik in potentie gedachte schreef ik in Astrologisch onderzoek naar aanleiding van de horoscoop van Donald Trump. De klassieke interpretatie van zijn horoscoop bleek de uiterlijke man heel goed te passen, inclusief de keerzijde van zijn deugden, maar ik zou niemand aanbevelen om op hem stemmen.

Maar met één iconisch exemplaar kunnen we nog niet concluderen, dat de astrologie als zodanig werkt. Want als astrologie als empirische wetenschap werkt zouden we eigenlijk de profielen die Koen van de Moortel met Radix5 presenteerde vooral op Trumps geboortedag terug moeten zien: Het astrologische Sein. Want die waren gebaseerd op gedegen empirisch onderzoek in plaats van de gebruikelijke astrologische veronderstellingen gebaseerd op irrationele astrologische symboliek uit de leerboeken: Het astrologische Sollen.

Trump gedraagt zich volgens het astrologische Sollen boekje, maar ook volgens een catechismus die volgens de professionele astrologen meestal niet klopt, zoals Halbe van der Velde al stelde. Hoe kan dat? Hoe lossen we dit kentheoretische probleem op?

Hemel en aarde

Misschien is de kans dat een eikeltje een volwassen eik wordt maar één op de miljoen. In een steady state zou één levensvatbare eikel per productief eikenleven voldoende moeten zijn om die eik te vervangen. Maar wat hebben die 99,9999% andere eikels aan dit verhaal? Die werden voer voor de zwijnen. Ze misten volgens de Aristotelische logica hun kans.

Opofferingsgezindheid

Maar de meeste mensen zijn gelukkig geen eikels. Opofferingsgezindheid en naastenliefde bleek ook een biologische factor van belang te zijn. En zoiets kan zowel genetisch bepaald zijn zoals bij de zoogdieren, maar ook deel van de opvoeding zijn.

Entropie, willekeur en toeval

Onzekerheid

In de natuur speelt entropie, willekeur en toeval nog steeds een grote rol, zowel in de hemel als op aarde. Onzichtbare goden, menselijke ideologieën of universele natuurkrachten vallen nog wel te definiëren en dus zullen als zodanig in de praktijk achteraf te herkennen zijn, maar de lotgevallen van alle individuele voorwerpen of deeltjes zijn op lange termijn toch weer onvoorspelbaar. Kort door de bocht gesteld: Ik weet dat u eens dood zult gaan, maar ik bepaal als godvrezend mens niet wanneer. En ik wil het ook niet bepalen in vredestijd.

Maar wat een arts, psycholoog of econoom wel kan doen is om de mogelijke uitkomsten van uw leven en zakendoen precies te beschrijven. Ze beschrijven dan verschillende scenarios. Als u dit doet bestaat er meer kans op dat.

Maar niet iedere kogel werd verstuurd om dodelijk te zijn. Het is in de empirisch praktijk van oorzaak en gevolg net als in de juridische kwesties niet een vanzelfsprekend dit of dat, maar meestal iets ertussen in. En dat verschilt in de empirische praktijk van de rechtsgang nogal eens van geval tot geval.

Belangrijke teksten

Jurisprudentie

En net als hun illustere voorgangers gebruiken rechters daarvoor belangrijke teksten, maar dit keer geen heilige boeken en hun astrologische of theologische interpretaties daarvan, maar op gewone empirische feiten en hun consequenties gebaseerde wetteksten en hun jurisprudentie. En zo nodig raadplegen ze getuigen-deskundigen, die gespecialiseerd zijn in een bepaald empirisch weten.

En bij dat sublieme gezelschap horen generalisten als astrologen en theologen tegenwoordig niet meer bij, zoals u kunt u nalezen in Klassieke versus psychologische astrologie:

Hou je niet bezig met dingen waar je geen weet van hebt. Dat is de boodschap van deskundigen aan betweters en magiërs. Theologen worden daarom niet meer geacht om het beleid te bepalen bij een overstroming of pandemie. Daar hebben ze niet voor geleerd. Ze mogen hoogstens wat parallellen trekken met soortgelijke Zondvloed en Plaag verhalen uit de bijbel en andere mythologieën.

Consequenties

Kortom, u kunt niet generaliseren vanuit een ooit voor eeuwige waarheid gehouden iconisch geval in uw empirische praktijk. Het daarop volgende geval is toch wel weer anders. Tenzij u in eeuwig geldende wetten gelooft. En dat is ook uw goed recht. Maar het is toch maar meer een onbewezen hypothese. En hoe kunt u ooit aantonen dat uw eeuwige wetten gelden? Dan zullen toch uw eigen niet volledig met anderen gedeelde ervaringen voor anderen doorgaans niet volstaan.

U vertelde slechts uw verhaal vanuit de voor u relevant bevonden feiten. Maar wat zegt een rechter daarvan? Hield u met voldoende gevonden empirische feiten rekening? Of hield u de problemen slim buiten beeld zoals succesvolle goochelaars, advocaten en politici steevast doen.

Framing van de werkelijkheid

Hier volgen twee voorbeelden uit de een typische empirische aardse praktijk. In het eerste geval was u schuldig, maar in het tweede geval niet. Rara hoe kan dit? Politici en juristen noemen dit de Framing van de werkelijkheid:

Framing of denkraam is een Engelse term die begin 21e eeuw in het Nederlands terechtgekomen is en verwijst naar een overtuigingstechniek in communicatie. De techniek bestaat eruit woorden en beelden zo te kiezen, dat daarbij impliciet een aantal aspecten van het beschrevene wordt uitgelicht. Deze uitgelichte aspecten helpen om een bepaalde lezing van het beschrevene of een mening daarover te propageren. Onder meer in de politiek, de journalistiek en de reclame wordt van framing bewust (en onbewust) gebruikgemaakt.

Twee voorbeelden

Maar laten we nu maar eens aan de slag gaan met redelijke en op gevonden feiten gebaseerde voorbeelden.

1. Een boom uit uw tuin valt op de auto van uw buurman. U kon er niets aan doen. Het kwam door de storm. Maar de rechter stelt u in het ongelijk, want u had het voorval moeten zien aankomen. U moet de schade aan de auto van de buurman betalen.

2. Een boom uit uw tuin valt tijdens de storm op uw buurman. Buurman overleeft het niet. Buurvrouw doet aangifte van dood door schuld. Maar de rechter pleit u vrij omdat uw buurman tijdens een storm met code rood binnen had moeten blijven. Hij was dus (mede)schuldig aan dit ongeluk.

Voorkennis

opzet

reokeloos gedrag

Maar het zou anders zijn als uw buurman van tevoren bezwaar had aangetekend tegen het achterstallige onderhoud van uw boom. Dan had u uw buurman van nalatigheid kunnen beschuldigen. Want dan zou de val van de boom op uw buurman minder onverwacht zijn.

Zoals u ziet hangt veel van de formulering van het te onderzoeken probleem af. In het eerste geval gaat het om een quantificeerbare term storm (windkracht 8 of meer), in het tweede geval om een storm met code rood. Bij zware stormen (windkracht 10) worden bomen ontworteld en vallen mensen om. Bij zeer zware stormen (windkracht 11) ontstaat er enorme schade bossen en huizen. Alles verwoestende orkanen met windkracht 12 komen in Nederland nog niet voor, maar sommige windstoten tijdens zware stormen hebben al orkaankracht (orkaanvlagen). En geldt beslist code rood.

Bij stormen waarvoor het KNMI code rood aangeeft kan buurman maar beter zijn hond niet uitlaten. Gaat hij tegen beter weten in wel naar buiten, dan zou er sprake kunnen zijn van roekeloos gedrag. En dan is de beslissende juridische vraag of dat roekeloze gedrag opzet was of niet. Iemand die van de torenflat afspringt om zijn leven te beëindigen kan u dat navertellen in zijn afscheidsbrief. Maar of iemand hem daarbij “geholpen” heeft weten we meestal niet. En misschien gebruikte deze Icarus wel paddo's en dacht hij dat hij kon vliegen.

Maar hoe zit dat nu met dat eerste geval? Waarom had u dat voorval eerder moeten zien aankomen? Omdat elke boom eens omvalt natuurlijk. Dat is een bekend empirisch feit. U kunt een boom in uw tuin niet eindeloos laten doorgroeien tot in de hemel. Hij valt toch eerder om. En ja, als de schade daarvan beperkt blijft tot uw tuin dan kan dat natuurlijk nog wel, maar een hoge boom die door zijn omvang ook schade bij de buren zal aanrichten moet u via een hoogwerker natuurlijk wel tijdig laten snoeien.

Verzekering

Kijken we naar informatie die een verzekeringsmaatschappijen verstrekken, dan zou u in het eerste voorbeeld ook kunnen stellen dat uw buurman zichzelf en zijn auto beter had moeten verzekeren. De verzekeringsmaatschappij gaat er vanuit dat een normaal onderhouden boom niet op het dak van uw buurman of zijn auto belandt. En daar hebben ze het producten als opstalverzekering voor bedacht.

• Stormschade is vaak overmacht, dus dan zijn buren of u vaak niet aansprakelijk voor schade aan anderen. Voor schade zónder storm kunt u de buren wel aansprakelijk stellen. Let op: Dit is de grondregel, maar er zijn ook kleine lettertjes.

Voor schade zónder storm moet u de eigenaar van de boom verantwoordelijk stellen. Blijkbaar stond die boom dan al op instorten, maar vond de eigenaar het niet nodig om een hovenier in te schakelen om dat risico af te wenden. Die dacht: Dat zullen we wel zien tijdens een storm. Dat bespaart mij geld en moeite. En na de storm spreek ik gewoon van overmacht. Dat lijkt een slimme truc in een oververzekerd Nederland.

Maar als het slachtoffer van de omvallende boom naar de rechter gaat, zal de eigenaar van die boom uiteindelijk wel moeten dokken, want die boom was toch van hem. En dan zal de eigenaar van de boom zijn aansprakelijkheidsverzekering moeten aanspreken. En vaak regelen de juristen van de verzekeringsmaatschappijen van u en uw buurman die zaak onderling om een een tijdrovende gang naar de rechter te voorkomen.

En dan kunt u weer doorgaan met uw leven (maar uw buurvrouw nog niet).

And Now for Something Completely Different

Bovenstaande zinsnede werd door de BBC en Monty Python's Flying Circus gebruikt om volstrekt ongerelateerde onderwerpen aan elkaar te rijgen. De moderne wereld is namelijk complex geworden. En zie daarin maar eens de grote lijn. Daarvoor gebruikt u holistische technieken zoals beeldende kunst, humor en ook astrologie:

Iets onverwachts overkwam u, maar uw astroloog heeft er wel een passende astrologische verklaring voor.

Gek of niet?

Het spreekt vanzelf dat u deze formulering wel met uw astrologische vrienden op Facebook kunt bespreken, maar nog niet in een rechtszaal. De rechter zou een astrologische achteraf verklaring afdoen als niet ter zake. En dat geldt natuurlijk ook voor een goede mop zoals we in Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar al bespraken:

En dat probleem met hun reality testing lossen astrologen niet op door te stellen dat hun weten alleen voor individuen geldt en dat statistieken alleen maar iets zeggen over groepen. Want dat is natuurlijk ook maar een goed gevonden sofistische smoes waar de antieke filosofen en astrologen spontaan van in de lach zouden schieten.

Pas als blijkt dat magie al langer speelde, dan zou de rechter er wat mee kunnen doen. Misschien volgt een onderzoek in het Pieter Baan Centrum. Maar dat is dan niet om astrologische stellingen na te trekken, maar om na te gaan wat voor invloed dat magische denken op het gedrag van de verdachte heeft.

Irrationeel denken is heel normaal

Daar mag een forensisch psychiater dan weer wat zinnigs over zeggen. Maar dat valt beslist niet mee. Want irrationeel denken is volstrekt normaal. Het is eerder regel dan uitzondering. En puur rationeel gezien, gebaseerd op reality testing en dergelijke, zijn de meeste zaken waarin mensen geloven niet meer dan zwakke hypothesen. Want niet ieder mens is een wonderkind. Ook al wil ieder ego dat wel van zichzelf geloven.

Daarover ging The wisdom hierarchy: A simple introduction to reasonable thinking.

All living persons have to adapt to an ever changing reality, and thus will at different times have different motives and interests, but still can be valuable members of society. For this reason, we should not pin somebody down on one statement made in a particular context. A scientist, for instance, could perfectly well both contribute to empirical science and go to church each Sunday. A medical doctor could advise a long day on health issues and after that go home to drink a beer and smoke a pipe. One might argue: But those guys are not consequent!

Yes, indeed, they do not behave like robots in a plant. Robots are predicable. But should humans or animals also strive for it? No, because they have to move around in a complex and multifaceted world. Of course, they all will have their personal preferences, but willingness to compromise and adaptation to society are essential to survive.

Astrologische effecten

De definitie van causaliteit geeft aan dat iedere oorzaak vóór het gevolg komt. Maar geen astroloog zal nog beweren dat de planeten en hun aspecten direct inwerken op u als individu. Ja, van een zonsverduistering zullen zeker wel algemene effecten uitgaan op mens en dier, maar dat is niet wat astrologen bedoelen als ze spreken over een transit van een virtuele zon over een virtuele planeet of huis in uw virtuele horoscoop.

Astrologische aforismen gaan over bij astrologen bekend veronderstelde relaties tussen gebeurtenissen op aarde en een virtuele astrologische werkelijkheid. De horoscoop met zijn transits is weliswaar afgeleid van de beweging van de planeten vanuit een aardse zodiak bekeken, maar zo'n 2-D schets van een astrologisch wereldbeeld is nog niet uw wereld, laat staan de ongekende werkelijkheid. Het is slechts een symbolische representatie om een bepaald aspect van de werkelijkheid te verduidelijken. Maar er zijn ontelbaar veel mappen van de wereld te bedenken, die enkele aspecten van de werkelijkheid belichten zonder rekening te houden met de rest.

Het gaat om astrologische theorieën, ideeën en meningen die zich in een virtuele astrologische wereld afspelen, maar niet om empirische feiten en relaties die wetenschappers beschrijven en soms ook verklaren. En voor alle regels en uitgangspunten geldt dat ze niet altijd hoeven te correleren met de werkelijkheid. Omdat iedere horoscoop en menselijke situatie anders kunnen aforismen wisselend uitpakken. Maar het spreekt vanzelf dat ze nog wel enige voorspellende waarde moeten hebben om er zinnig mee te kunnen werken.

Over dergelijke open deuren ging Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar (Dutch).

Dit is een veelvuldig door astrologen aangehaald artikel. Maar waar ging het Dane Rudhyar nu eigenlijk om: Kwaliteit versus kwantiteit, zoals hij beweerde?

Ik concludeerde:

Empirisch onderzoek afkraken is een ding, maar goede alternatieven aanbieden is iets anders. Wat stellen astrologen daar uiteindelijk tegenover? Dogma's en eigengereide meningen. Hoe het werkt weten we niet, waarom het werkt weten we niet en we kunnen die tien planeten op allerlei manieren interpreteren, maar dat deze magie voor ons werkt, daarover zijn we het eens. Het is zoals het is. En is dat niet een fantastisch verhaal? Maar is dat ook niet het credo van alle gelovigen in iets?

Toeval bestaat niet

De derde formulering verbindt een toevallig voorval (accidens) met een passende astrologische verklaring, waardoor het voorval toch niet meer zo toevallig is: Toeval bestaat niet zeggen astrologen dan.

Iets onverwachts overkwam u, maar uw astroloog heeft er wel een passende astrologische verklaring voor.

De stelling dat toeval niet bestaat is zowel het onuitgesproken astrologische uitgangspunt als de eindconclusie, omdat achteraf vastgesteld werd dat er een passende astrologische verklaring voor dat voorval bestond. Maar het gaat dan om een niet ter zake doende cirkelredenering die altijd waar lijkt te zijn.

Om die reden hoeft een rechter er ook niet naar te kijken. Want hoe u de details ook invult, er is altijd wel weer een astroloog te vinden die iets achteraf met astrologische symboliek verklaren kan. En dan klopt die astrologische visie op de gevonden feiten. Maar met achteraf gepraat over unieke voorvallen bepaalt u nog geen structureel beleid. U rechtvaardigde slechts uw beperkte astrologische kijk op de stand van zaken.

Maar dat is meteen ook het nadeel van een geloof dat gebaseerd is op drogredenen en identificatie: U kunt er vanuit uw bubbel gezien iets mee verklaren, als u maar ver genoeg zoek. Maar u kunt met die astrologische regels niets voorspellen, tenzij uw denken er zo door vervormd wordt dat het een zelfvervullende profetie wordt. En ook dat komt voor beschreven we in Radix5 versus Sirius. Sein oder Sollen:

Kennis hebben van astrologie werd door de psycholoog Hans Jürgen Eysenck gezien als de belangrijkste voorspeller van astrologisch trends in psychologisch onderzoek. Dus als ze de interpretatie van hun horoscoop bestuderen, identificeren boogschutters zich met het aan boogschutter toegeschreven optimisme, watermannen met ruimdenkendheid en ga zo maar door. En dat zien we in psychologisch testen van astrologie kenners terug, maar niet bij degenen die niets van astrologie afweten.

Maar wat is nu eigenlijk wel een passende verklaring? Wie bepaalt dat? Hoe formuleert u dat? Wat zijn de relevante feiten? Wat zijn uw uitgangspunten? Hoe vat u de situatie samen?

Aannemelijke verhalen

Daar zijn aannemelijke verhalen voor nodig. En de best passende verhalen gelden als redelijk in een bepaalde cultuur. Aanklagers formuleren het justitiele probleem altijd weer anders dan de verschillende advocaten. En ook astrologen kijken weer naar andere zaken dan zeg maar psychologen of sociologen. Want wat voor de ene partij redelijk of natuurlijk schijnt is dat niet voor een ander.

En daar worden al die partijen ook al dan niet goed voor betaald. Maar wie krijgt dan gelijk? Degene die het meest betaald? Vaak wel omdat rijke en zogenaamd apolitieke rechtspersonen politici en dus wetten en regels het efficiënts kunnen beïnvloeden. En dat hangt ook voor een deel af van de in een cultuur of landstreek geldende mores. Zo zijn er bepaalde landstreken waar de Maffia nog steeds ondergronds regeert. En daar heeft zelfs het OM geen stem.

Zuidas

En niet iedere land geeft voldoende ruimte aan het verhaal van de van de de minder bedeelden. Niet iedere burger of rechtspersoon heeft het geld voor een peperdure witteboorden Zuidas advocaat, die voor 700 Euro per uur met de machtigen der aarde meedenkt. Het kost wel wat, maar u kunt er wel veel zwart geld mee doorsluizen.

Zuidas is een wijk in Amsterdam, die wordt gekenmerkt door hoogbouw. Er wonen ongeveer 4.000 mensen (2021). Dankzij de ligging, dicht bij Schiphol en de ...

En als rechtse politieke partijen pleiten voor minder overheid en meer marktwerking, en dus voor minder controle en regelgeving, dan wint doorgaans toch wel de Zuidas. En dat geeft dan weer een boost in de economie omdat vrije jongens weer een tijdje hun gang kunnen gaan. Maar na een tijdje zal toch wel blijken dat dit ten koste van de gewone burgers ging. Daarover kunnen spirituele astrologen u weer alles over vertellen.

The south node is the exact opposite zodiac sign of the north node. It reveals the gifts that you bring into this lifetime, your sweet spot, your comfort zone.

Maar toeval spreekt beslist ook altijd een grote rol. Redelijkheid en waarheidsvinding zijn namelijk geen statische dingen, maar een levendige processen. Het kan altijd verkeren in kwesties waar de waarheid ergens in het midden ligt.

Toeval of niet?

Uw context

Wanneer spreekt u van toeval? Wat overkwam u? Was het bijzonder of triviaal? Was het een geluk of ongeluk? En wat maakt iets bijzonder of triviaal? Dat is maar vanuit welk standpunt u het beziet. Wat voor de een bijzonder is, is voor een ander triviaal. Wat in de ene branche een vanzelfsprekend verdienmodel is, is vanuit een andere context bezien een valse streek, immoreel of illegaal. De natuur trekt zich van menselijke normen en contexten niets aan. Maar we leven zowel in een cultuur als de natuur. Voor ons gelden dus andere regels.

Winnaars en verliezers

Vals spelen

Gerechtigheid

Bij ieder spel zijn er winnaars en verliezers. Dus ook bij oneerlijke spelletjes. Dat is voor de winnaar geen probleem. Business as usual zeggen ze dan. En boontje komt voor zijn loontje geldt voor iedereen die de regels van het spel niet begrijpt.

Maar is dat ook gerechtigheid? Nee, want vals spelen hoort niet vinden wij mensen. Schijnbewegingen zijn toegelaten in de meeste sporten, maar iemand aan het tenu vasthouden mag wel bij judo, maar niet bij voetbal. Dat zijn de officiële regels van het spel.

En toch gebeuren overtredingen op grote schaal, want er zijn ook ongeschreven regels, zoals de gewiekste regel in het voetbalspel dat een doorgebroken aanvaller hoe dan ook gestopt moet worden voordat hij het penaltygebied bereikt.

Als het om overleven gaat, hebben dieren en mensen geen moeite met de regels. De uiteindelijke kans op straf en beloning is waar het uiteindelijk om gaat. En daarom kunt u onder bepaalde omstandigheden maar beter uw mond houden als het om onrecht gaat.

Trivialiteiten

Gezeur

Trivialiteiten doen zich aldoor in uw leven voor, maar het is onwaarschijnlijk dat u veel acht op slaat. U hebt wel wat beters te doen. Misschien maakt uw pietluttige partner of baas er soms op een bepaald moment ophef van. Of beklagen zeurpieten zich over uw rijgedrag. Maar u komt er steeds weer mee weg. Want u gaat voor de echt belangrijke zaken. De hemel is uw doel en limiet.

Levensgebeurtenissen

Maar als er iets bijzonders of onverwachts gebeurt zoals een huwelijk, de geboorte van een kind, een scheiding, ontslag, pensioen, een sterfgeval of ongeval, dan markeert u beslist die datum. Kenmerkend voor die kritische levensgebeurtenissen (life events), goed of kwaad, is dat ze u stress opleveren, in tegenstelling tot de trivialiteiten waar we het eerder over hebben gehad.

Tegenslag

Daarom staan die levensgebeurtenissen in uw geheugen gegrift. En als iets onverwacht mis ging of anders verliep dan u had verwacht, wekt die gebeurtenis veel vragen op. Door tegenslag gaan mensen nadenken over de zin van hun leven. En dan zoeken ze naar patronen. Was het dom toeval? Was het te voorzien? Was het te voorkomen? Is het nog ongedaan te maken?

En daarom raadplegen we al jaren wetenschappers, theologen, astrologen, juristen en psychologen. En natuurlijke ook onze vrienden op sociale media en onze familieleden die ook wel eens met zoiets kampten. Hoe verklaar ik dat toeval? En dan hebt u ineens te maken met veel Dichtung und Wahrheit, waar zelfs een genie als Goethe niet meer uitkomt.

Patronen

Iedere gebeurtenis heeft zijn context. Leek het willekeurig verdeeld in de tijd of zag een deskundige er een patroon in? En welke structuur? Het kan vriezen, het kan dooien kunt u zeggen, maar doorgaans gebeurt dat wel volgens een bepaald patroon. Zo kunt u nog wel grondvorst verwachten in de lente, maar geen verlate Elfstedentocht. Een liefde kan opbloeien, maar kan u ook in een diep dal voeren. Daar gaan alle keukenromans over. Maar ook de grote verhalen uit uw heilige boeken: Jozef kwam in de put, uit de put, in de gevangenis, uit de gevangenis en zo ging Jozef verder. Dat is ook het patroon van ons levensverhaal volgens de verhalen verteller Kurt Vonnegut.

Sinuscurve

Misschien zag u wel aldoor een fraaie sinuscurve in uw leven zoals in het plaatje hiernaast van een eind goed, al goed eindigend Hollywood story: Kurt Vonnegut, Shape of Stories.

De held met wie u zich identificeert komt geleidelijk in de problemen, maar komt er op eigen kracht weer uit. Wow! De kogels vliegen de held om de oren, het bloed spat alom, maar er is geen tijd voor reflectie, laat staan om bij het lot van de weduwen en wezen van uw vijanden stil te staan.

Dat is het typische recept van een “realistische” actiefilm uit Hollywood met een goede afloop.

Veni, vidi, vici (Ik kwam, ik zag, ik overwon) is een bekende Latijnse uitspraak van Julius Caesar, die hij deed in het jaar 47 v.Chr.

Met deze allitererende, asyndetische climax (een tautogram) van drie tweeklanken (een tricolon) onderstreepte hij hoe eenvoudig, snel en vernietigend hij Pharnakes had verslagen.

Maar wat bewijst dat? Wat hebben de weduwen en wezen daaraan? De meeste vrouwen houden daarom meer van romantische films, waarin zij geen bijrol hoeven te spelen. Dan is de mannelijke held wat minder doortastend, maar heeft meer oog voor zijn gevoel. En bovendien krijgt hij dankzij zijn heldin meer inzicht in zijn eigen gevoelens en vooral in zijn mysterieuze liefde voor zijn vrouw en zijn nageslacht. En het eind van dat sprookje luidde als volgt:

En ze leefden nog lang en gelukkig.

Maar de Syrische vluchtelingen naar Fort Europa kwamen in kamp Moria terecht. Dat is volgens Kurt Vonnegut meer een van de regen in de drup verhaal, waar geen redelijk denkend mens zich nog mee kan identificeren. Het is het verkeerde scenario, het is net of je in de verkeerde film zit, zegt een ervaringsdeskundige dan.

Zo'n levensboek of film noir zal niet goed verkopen. Want het geeft niemand een goed gevoel. En het wordt dan ook na een tijdje uit de krantenkoppen van uw geweerd. Want het schudt niemand meer niet wakker. Misery as usual, maar geen groot verhaal. Want hun ellende resideert elders.

En daarom horen we zelden Europeanen klagen over de illegale push-backs van asielzoekers. Het is niet fraai of zoals het hoort, maar het werkt wel om ons doel te bereiken: Minder vluchtelingen naar de EU.

Whiplash letsel

Het is net zoiets als uw particuliere whiplash letsel. U deed zo uw best in het leven en ineens komt er een hufter aan die u van achteren aanrijdt. U wordt boos en voelt zich verraden, maar dat verzet helpt u nu niet. U bent geen Rambo of Wonder Woman. Al om u heen schietend komt u niet uit de misère. U krijgt er alleen maar meer hoofd- en nekpijn van. U moet dan op zoek gaan innerlijke rust. Maar dat lukt niet op doktersrecept. Uw hoofd staat er niet naar. U zint nog op wraak.

Heling

Er wacht u nog een lange tijd van revalidatie en aan het eind mag u hopen dat u het leven ondanks uw aanvankelijke benauwdheid weer wat ruimer opvatten mag. De held is na zo'n diep dal ouder en wijzer geworden en de E(nd) in Vonneguts tekening slaat dan ook niet op het begin- en eindpunt van een vicieuze cirkel van haat en geweld, maar voor meer entropie of innerlijk ervaren ruimte.

Loslaten

Die innerlijke ruimte ontstaat pas na wat psychologen loslaten noemen. Zoals uw hoofd wat leger wordt na een stevige wandeling zonder een beoogd doel. U raakt dan wat mentale ballast kwijt. Inclusief uw vermeende rol als held of redder. U denkt: Nu even niet. Laat mij maar gewoon maar even in het hier en nu zijn. En laat mij dan maar gaan. Uw wil geschiede. Het is goed zo.

Het geluid van de stilte

En dan luistert u opnieuw met de moed der wanhoop naar Kreefts sound of silence. Het grove geweld van de massa's en de natuurkrachten is voor u niet meer van belang. Het gaat u om de weg naar binnen. Maar dat levert u doorgaans iets anders op dan door de buitenwereld was verwacht. Het gaat dan om uw verhaal en wat u er eigenlijk van vindt. En dat is niet het script van de typische kaskraker Hollywood, waar iedereen zich aan wil verlekkeren.

Het reis van de held

Het juiste perspectief

Opwaartse spiraal

Negatieve spiraal

Binnen en buiten

Burnout

Een wat meer uitgebreidere versie van het archetypische sprookjesverhaal gaf Joseph Campbell in de Hero's journey. Hier vinden we drie of meer fasen met steeds weer een andere betekenis: Vertrek. Initiatie. Terugkeer. Ook zo'n heldenverhaal van vallen en opstaan vanuit de hemelen bezien kan iedereen overkomen, als u het leven maar in het juiste perspectief beziet.

Stel u was toe aan vakantie, maar uw baas zegt u dat u eerst zijn bedrijf (“de wereld”) nog moet redden. Met enige tegenzin neemt u die opdracht aan. Terecht, want er komt veel overwerk bij aan te pas en uw relaties worden erdoor verwaarloosd. Het is niet eenvoudig om een kanjer te zijn. U voelt zich vaak alleen en onbegrepen en een roepende in de woestijn. Ondertussen gaat het leven bij anderen door alsof er niets aan de hand is. En dat verhaal eindigt in uw burnout.

U staat stil, maar u weet niet in welk deel van de film u terecht gekomen bent. U mist het perspectief. Waar is mijn binnen en buiten? Is dit het desolate einde of is er nog hoop?

Dat hangt weer af van uw perspectief op de gevonden feiten en levensomstandigheden. En daarbij kunt u wel wat hulp van buiten gebruiken. Want geen mens leeft voor zichzelf alleen. En dus kunnen anderen u soms op zinvolle ideeën brengen. Iets dat u misschien al jaren wist, maar dat u in de waan van de dag nog niet serieus nam. Maar dat u achteraf gezien nu wel als een waarheid erkent.

Als u uw leven als een opwaartse spiraal ervaart, dan ervaart u steeds meer vrijheid en ruimte. Maar er zijn ook andere scenario's denkbaar.

Zo bestaat er ook zoiets als een negatieve spiraal. Dat kan bijvoorbeeld uw gezondheid betreffen, zonder dat u er iets aan kan doen. Of uw vrijheid, zoals Etty Hillesum meemaakte in haar verstoorde leven. Ze verloor haar uiterlijke vrijheid, maar groeide innerlijk en werd een inspiratiebron voor velen. Want gelukkig bestaan er nog meerdere zinvolle domeinen in uw bestaan. Zo is uw glimlach goud waard. Ook al bent u als baby of gehandicapte economisch gezien minder waard.

Willekeur, zinloosheid

Na de oorlog zagen existentialisten de pieken en dalen schijnbaar willekeurig verdeeld in de tijd. Zo'n patroon duidt op willekeur. Wat u ook doet, straf en beloning lijken willekeurig te komen. Het leven mist structuur, er is geen goed en kwaad meer. Nietzsche noemde die desolate geestestoestand nihilisme. Zoiets kan ervaren worden als een absurd bestaan. Want u hebt er geen grip op. En u kunt er ook geen betekenis in ontwarren.

Sleur, verveling

Uitdagingen

Maar een al te herkenbaar patroon, waarin u precies weet wat er gaat komen, is ook niet wat u wilt. Volstrekte voorspelbaarheid verlangt u van uw huishoudelijke apparaten, maar niet van uw partner, kat of het leven. Een mens zoekt immers naar uitdagingen om uit de alledaagse sleur weg te komen. En of die sleur nu bestaat uit hard werken om te overleven of uit een oorverdovende zondagse stilte, in beide gevallen mist u uitdaging, diepgang en betrokkenheid. Want u doet slechts wat u moet doen. En u laat wat u moet laten. En als het vertier er niet is, dan wenst u het te scheppen. U zoekt betekenisvolle actie, diepgang en passie in uw leven, die de alledaagse sleur u niet kan geven.

Verveling is de wens naar wensen

Als de pieken en dalen niet te diep zijn, dan dreigt verveling. Verveling is het verlangen naar verlangens, schreef Tolstoj in zijn roman Anna Karenina. Anna begon een buitenechtelijke affaire, om aan die sleur te ontkomen. Zoiets kan tragisch aflopen, maar Anna had nog wel een gevoel van controle. Ze leefde haar leven op haar manier, volop en betrokken. Existentialisten propageerden daarom individuele verantwoordelijkheid om stelling (engagement) in het leven te nemen en niet alles op zijn beloop te laten gaan.

Een onverwachte dood

We spreken van toeval als iets geheel onvoorzien tot ons komt. Onvoorzien betekent onverwacht. U had er niet op gerekend. U was er niet op voorbereid. En het was voor u niet triviaal. Het kwam plotseling zoals ineens de dood van een dierbare komt. Hoewel u dat overlijden misschien al jaren tevoren had zien aankomen. Maar toen gebeurde het niet. En omdat u uw dierbare sindsdien wat uit het oog verloren had, werd u er totaal door verrast.

Zonder aanwijsbare oorzaak of toch niet?

Bekende risico's

Samenloop van omstandigheden

Een ander kenmerk van toeval is dat er ogenschijnlijk geen aanwijsbare oorzaak voor die gebeurtenis is. U kreeg een ongeval, maar u zocht het gevaar niet op. Het ging altijd goed en toen u alsnog de bocht uitvloog, was het voor u een totaal onverwacht en willekeurig gebeuren.

Natuurlijk wist u dat er risico's verbonden waren aan uw passies en gewoonten. Maar als het vanwege uw rijgedrag misging: U ging te snel door de bocht met versleten banden en olie en regen op de weg, dan spreekt u liever van een onverhoopte samenloop van omstandigheden, dan van uw eigen schuld. Want dat ongeluk was niet uw opzet.

Theoretisch risico

De risico's bestonden slechts als een theoretische risico's, iets waar deskundigen wat over mogen zeggen. Maar die deskundige spreken over groepsgemiddelden, maar nooit over u als individu. En waarom moet u dan die een op de duizend bestuurders zijn bij wie zoiets gebeurt? Dat is niet eerlijk.

Waarom vragen

Schuldvraag

Teleologische vragen doemen dan op: Waarom mij? Waarom nu? Waarom dit oponthoud? Juist, terwijl ik haast had! Wie is verantwoordelijk? Wie lekte olie op de weg? Waartoe?

Teleologie (van het Grieks: ..... (telos), .doel(eind). en ..... (logos), .rede. of .leer., dus leer van de doelen) of finaliteit is in de filosofie de zoektocht naar het doeleinde achter dingen.

De gedachte dat alle dingen een doeleinde (telos) hebben was een kernpunt in de filosofie van Aristoteles. Deze gedachte werd opgenomen in de joodse en christelijke theologie en heeft grote invloed op de Westerse filosofie en scholastieke traditie gehad.

Hebben feiten wel verklaringen nodig?

Maar doen die vragen er echt toe? Hebben gevonden feiten verklaringen nodig? Moet u een boosdoener aanwijzen? Misschien vervolgt u wel de druppel die de emmer overlopen liet. Maar voor de bijna volle emmer, het grootse deel, was u wel zelf verantwoordelijk. U had niet met versleten banden op reis mogen gaan.

Wie of wat was verantwoordelijk?

Als u te hard door de bocht reed, dan had u kunnen weten dat u de macht over uw stuur zou kunnen verliezen met enig ongerief op het wegdek. U overschreed een niet voor niets van te voren aangebrachte grens.

Bekende factoren

Verkeersdeskundigen en rechters zouden u er op kunnen wijzen, dat u toch met al die factoren rekening had moeten houden. De olie op de weg was dan misschien niet voorzien, maar het te snelle rijden in de regen met slecht geprofileerde banden kan u wel verweten worden. Daar was de APK keuring voor bedoeld.

Verwijtbaarheid

Toerekeningsvatbaar

Onschuld

Rechters zullen bij de schuldvraag of iets u aangerekend kan worden, beoordelen of u het redelijkerwijs van te voren had kunnen weten. En als u niet verminderd toerekeningsvatbaar bent, wordt u geacht zeer veel te weten, inclusief de jurisprudentie van het burgerlijk wetboek en alle wettelijke bepalingen die gepubliceerd zijn in de Staatscourant. Zie: Staatscourant | Overheid.nl > Officiële bekendmakingen. Die teksten moeten burgers tijdig te lezen.

Het is niet eenvoudig om een redelijk mens te zijn.

Maar het is geen toeval dat in het oerwoud van wet- en regelgeving een bekend Jezus gezegde luidt (Lucas 23:34): Vader, vergeef hun, want ze weten niet wat ze doen. En dat geldt zowel voor de wettenmakers als de burgers. Want een jurist kan al niet alle wetten en jurisprudentie niet overzien, laat staan, een leek. Daarom spreken juristen en theologen van grote zonden en kleine zonden en wordt er in rechtszalen en parlementen heel wat af gedebatteerd.

Oplichting

Kleine lettertjes

Maar rechters wegen wel zwaar mee of er opzet in het spel was. Zo kan het argument van een internet consument, dat hij geen tijd had om alle kleine lettertjes te lezen een redelijk argument zijn. Hij klikte ja op wat een redelijk voorstel leek te zijn, maar via niet zo zichtbare randvoorwaarden werd hij ergens ingeluisd. En het was natuurlijk niet voor niets dat die keerzijde onderbelicht bleef. Zoiets riekt naar oplichting:

Een oplichter kan gebruikmaken van verschillende menselijke zwakheden. Dit kunnen slechte eigenschappen zijn als ijdelheid, oneerlijkheid, slordigheid of hebzucht. Het plan kan echter ook gebruikmaken van eigenschappen als eerlijkheid, goedgelovigheid, medelijden, onwetendheid, eenzaamheid of verliefdheid. Ook maakt een oplichter vaak gebruik van 'zwakke plekken' in een organisatie, bijvoorbeeld gebrekkige controle.

Maar als u na de uitleg van een geduldige notaris willens en wetens iets doms ondertekent, dan hebt u beslist een probleem. En als u ooit eens met braaf gedrag voor uw rijbewijs slaagde, dan moet u zich nog steeds aan de regels houden. Als iedere hufter denkt dat hij de uitzondering op de regel mag zijn, dan wordt de samenleving beslist een puinhoop.

Verlies van controle

Acceptatie

De bekende waarom vragen komen vooral op in de fase waarin het slachtoffer nog grote moeite heeft om zijn of lot lot te accepteren. Had ik dit verdiend? Iemand reed u van achteren aan. U kreeg een whiplash. U kon er niets aan doen. Door de exacte oorzaak en de dader te achterhalen, hoopt de getroffene iets aan zijn verlies aan controle te kunnen doen. Misschien gaat het beter als de rechter mij in het gelijk stelt. Dat u er echt niet aan kon doen. Misschien kunnen we het gevaar op herhaling verminderen. Misschien heeft dit ongeluk toch nog enige zin.

Acceptatie

Slachtofferrol

Nieuw begin

Maar zolang we naar oorzaken buiten onszelf blijven zoeken, lopen we wel groot risico te blijven hangen in de slachtoffer rol. Want een gebrek aan acceptatie van alle gevonden feiten, staat herstel en revalidatie in de weg. Wie de strijd aanbindt met oorzaken buiten zichzelf, besteedt minder tijd en energie aan factoren die hij zelf in de hand heeft. Zo ontloopt het slachtoffer tijdelijk de lange en moeizame weg van reïntegratie die nog voor hem staat. Maar door nodeloos verzet wordt die weg steeds langer. Maar wie zich neerlegt bij de feiten, maakt die stap naar een nieuw begin eerder. Dit niet van wilskracht afhankelijke gebeuren staat ook wel bekend als overgave.

Iemand die daar mooi over schrijft is Suus in Trek iets moois aan. We gaan:

Het is bijna op de dag af 2 jaar geleden dat ik mijn laatste blog schreef en het is inmiddels 8,5 jaar sinds het ongeluk. Lange tijd heb ik niet geschreven. Ik wilde niet meer bezig blijven met de aanrijding, met het letsel, met slachtofferschap. De afgelopen 2 jaar wilde ik vooral gewoon leven, gewoon doorgaan. Gewoon weer Suus zijn.

En dat ging voor een heel groot deel ook goed. Natuurlijk zijn de beperkingen er nog steeds, maar hoe gek het ook klinkt, ze zijn steeds minder… Tja, beperkend. Na 8,5 jaar weet ik ook niet meer écht hoe het vroeger was. Ik ben volwassen geworden, een ander mens geworden. Niemand weet hoe ik er op mijn 34e zonder het ongeluk voor had gestaan, maar zeker is dat het ook totaal anders was geweest dan hoe ik mijn leven op mijn 25e leidde. Het is ook niet meer iedere dag zo pijnlijk aanwezig; het gemis, het grote wat als… Zoals Acda en De Munnik ooit zongen: het leven danst haar eigen dans en op haar manier best goed.

Toeval bestaat niet

Als astrologen of andere magiërs u dan vertellen dat toeval niet bestaat, dat voor hen een bepaalde gebeurtenis of karaktereigenschap niet onverwacht kwam, geeft dat u na een initiële schok, mogelijk ook verlichting. Het was dus wel acheraf verklaarbaar, ook al was dat niet op de wijze die u had verwacht. Maar astrologen zagen het hele plaatje blijkbaar al in uw sterren staan. Zowel het ongeluk, als de wijze waarop u er op zou reageren. Een simpele uitdraai van uw karakter en de transits op die dag geeft dat al aan. De astroloog hoeft u alleen maar op de belangrijk delen van zijn computeruitdraai van uw horoscoop te wijzen. En u bent opeens bekeerd. Die samenvatting van de gevonden feiten klopte ineens in uw particuliere geval. En uw controlegroep van mensen die dat ook zo meemaakten vindt u plotsklaps massaal terug op het internet. Dat kan dus geen toeval meer zijn. Had ook Jezus immers niet in Mattheüs 7:8 voorspelt dat:

Want ieder die bidt, ontvangt. Wie zoekt, vindt. En voor wie klopt, gaat de deur open.

Maar mijn oneerbiedige commentaar op dit niet te veronachtzamen profetische hoger weten is toch wel mijn persoonlijke reflectie op het blabla gehalte van ieder Cruijffiaans beter weten:

Het taalgebruik van Cruijff kan volgens Appel worden verklaard doordat hij, net als elke prater doet, gedeeltelijk plant wat hij zal gaan zeggen en tegelijkertijd al bezig is met de uitvoering: 'alleen bij Cruijff gaat dat in zo'n hoog tempo dat het vaker misgaat.' Bovendien heeft Cruijff ook zelf in de gaten dat hij een fout maakt, maar 'meestal komt hij niet toe aan het verbeteren van zichzelf omdat hij al met de volgende zin bezig is.'

U kunt met nogal wiedes drogredenen ieder dispuut alle kanten opsturen. Maar gaat het dan nog wel om nogal wiedes wijsheid? En hoe liep het uiteindelijk met de door Mattheus gepostuleerde - eerlijk is eerlijk, maar meer dan een gedeeld geloof is het niet - historische Jezus af? Niet zo best volgens de nog altijd elkaar bestrijdende volgelingen van hem. Maar dit terzijde.

Een hemelse verklaring

Die ons gegeven hemelse verklaring klopt ogenschijnlijk perfect. Uw tragische noodlot was al voorbeschikt en het kwam zoals was verwacht. Daarmee komt er een abrupt einde aan uw hoe kon dit nu gebeuren waarom verhaal. Want tegen kosmische krachten is geen mens opgewassen. De slangenkuil van de vele aardse oorzaken doet nu niet meer ter zake. Want het stond al in uw hemelse sterren geschreven. Althans, volgens uw huisastroloog die volgens zijn regels alles achteraf gezien uitstekend kon verklaren. Net zo goed als een goede huisadvocaat ook wel een andere draai aan ieder verhaal kan geven. Het was natuurlijk toch niet zoals het ons eerder toescheen. Nee, hier was iets bijzonders aan de hand. Maar met welke p-waarde? En zou een rechter of wetenschapper u moeten geloven?

U en de kosmos

U kunt u uw lot eindelijk op een wetenschappelijk onnavolgbare manier begrijpen en aanvaarden. U laat uw rationele waarom vragen los. En daarna komt u toe aan de volgende vraag: Hoe verder? Wat heeft de kosmos nog meer voor mij in petto? En vervolgens kunt u aan de slag gaan met de belangrijke vraag die G'd al aan Mozes stelde: Wat heb ik dan wel in mijn hand?

Hoe verder?

En daar heeft een astroloog, psycholoog, andere coach wel een uitleg voor. Uw oude weg voldoet niet meer, dus moet u een andere weg begaan. U mag het nu zelf bepalen. Wat zegt uw hart? Wat adviseerden anderen? Wat vindt u daarvan? Zie hier de waarde van een client-centered therapy:

Cliëntgerichte (psycho)therapie of rogeriaanse therapie is een vorm van psychotherapie waarin het inzicht van de patiënt (cliënt) in zichzelf centraal staat (-gericht). Actief luisteren is techniek die Rogers hiervoor gebruikt.

Voorbeschikking, maar geen determinisme

Een bekwaam astroloog of psycholoog biedt u hoop: Het had die dag ook anders kunnen gaan en het is niet een en al kommer en kwel in uw horoscoop. Een verhoogde kans op ongelukken is nog niet hetzelfde als determinisme en iedere karaktereigenschap heeft zowel zijn goede als kwade kanten. U moet gewoon uw groeipotentieel nog een beetje verder ontwikkelen. En daarbij kunt u wel wat hulp van buitenaf gebruiken. Ook al ziet u de zin ervan nu nog niet in. Want u wilt nu nog alles zelf in de hand hebben. Maar zo werkt G'ds schepping niet. U moet als mens ook andere visies inzien.

Wonderen

Tegenwoordig kan iemand zijn geslacht al laten veranderen, een hardnekkige woekeraar kan een filantroop worden en iedere Assepoester heeft natuurlijke recht op haar prins of prinses. De wonderen zijn beslist de wereld nog niet uit, maar u moet er wel in blijven geloven en er natuurlijk ook aan blijven werken. Maar doe dat niet meer op een verkrampte manier. Na het vierde huis van inkeer komt u in het speelse vijfde huis van Leeuw.

Leer weer een onwetend kind te zijn (5), werk er als een schoolkind serieus aan (6), accepteer anderen en uzelf (7) en kom na de benodigde zuivering (8) weer bij uw eigen principes (9) aan om daarmee weer volop in het leven (10) te staan. Maar dat wonderbaarlijke proces voltrekt u niet als u iedere stap maar halfslachtig doet. Dan blijft u maar in oude gewoonten steken. Halfslachtige leugens voor bestwil werken goed voor de imagobeelden aan de top, maar als u zichzelf weer omhoog moet werken vanuit een benarde positie moet u authentiek en eerlijk naar uzelf zijn.

My business, your business God's business

Misschien wordt u wel een beetje religieus. Maar bovenal krijgt u wat meer begrip voor aardse en hemelse verhoudingen. U kunt nu eenmaal niet alles zelf controleren. Zelfs een succesvol mannetjesmaker kan dit niet. Uiteindelijk gaat het volgens Byron Katie om slechts drie categorieën: Uw zaken, andermans zaken en Gods zaken. Alleen uw eigen zaken kunt u direct beïnvloeden. Hieraan kunt u werken. Maar voor het andere kunt u slechts bidden of duimen.

Maak u dus niet afhankelijk van andermans of G'ds zaken. Want dan wordt u weer gemanipuleerd door mensen die uw eigen menselijke potentieel minachten en misbruiken voor hun en hun eigen visionaire doelen.

Ermee leren leven

Op het moment dat de revalidatiearts of astroloog stelt dat u met uw kwaal of horoscoop moet leren leven, kunt u zich het best op uw verantwoordelijkheid concentreren en de rest als welkome genade beschouwen. U mag andermans en Gods zaken in dankbaarheid ontvangen, maar u kunt ze niet afdwingen.

Bijgeloof

Wetenschappers zouden niet onder de indruk zijn van die door een astroloog vastgestelde astrologische feiten. Voor hen is zo'n astrologische verklaring maar bijgeloof. Waarom? Omdat wetenschappers geen waarde toekennen aan vermeend astrologische verbanden. Zij en hun collega's hebben belangwekkende problemen (ziekte, dood, crisis) uitvoerig onderzocht, maar kwamen op heel andere verklaringen uit. De verbanden die astrologen veronderstellen zijn nooit aangetoond. Het zijn volgens hen alternatieve verklaringen zonder enige voorspelbare waarde.

Traditie

De astroloog zou stellen, maar ik doe toch alles volgens mijn boekje? Die relatie is al door vele astrologen vastgesteld. Ik pas hun aforismen slechts toe. Onder die en die astrologische omstandigheden, kunt u dit en dat verwachten. Dat is dus geen ver gezochte willekeur. Dit scenario zou volgens onze boeken heel goed kunnen. En dat is toevallig nu wel het geval. Als dat geen betekenisvolle coïncidentie is! Mag ik dat dan niet zeggen? Moet de persoon dan denken dat “god” hem straft of dat het allemaal willekeur is in zijn leven?

Voorspellen en verklaren

Causaal verband

Wat is hier het probleem? Heel in het kort komt het er op neer dat u niet iets verklaren kunt, als u het niet van tevoren voorspellen kon. En u kunt niet iets van tevoren voorspellen, als u niet over genoeg gegevens beschikt. Dus als u een zwarte kat ziet en daarna een ongeluk krijgt, hoeft dat nog niet op een causaal verband te duiden. Mensen met een zwarte kat als huisdier weten wel beter. Andere factoren moeten dus een rol spelen.

Andere tradities

Verbod op magie

En voordat u vanuit een godsdienstige traditie redeneert: “Astrologie slaat werkelijk nergens op, dat stond al mijn boeken, het is alleen maar bijgeloof, daar zijn we het wel over eens”, moet u zich wel realiseren vanuit welke onbewezen aannames u zelf eigenlijk leeft. Als uw godsdienst magie en afgoderij tot de hoofdzonden rekent, realiseer dan wel dat het magisch denken een belangrijk onderdeel is van alle godsdiensten.

Geloof, hoop en liefde

Misschien gelooft u evenals de apostel Paulus (1 Kor. 13:13) nog steeds in irrationele factoren als geloof, hoop en liefde in een cynische maatschappij. En dat is niet bedoeld als een verwijt, maar gewoon als nuchtere constatering.

En nu blijven geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de meeste van deze is de liefde.

In het Romeinse Rijk speelde de universele liefde die de apostel Paulus propageerde geen rol van betekenis. En ook de introductie van het Christendom bracht dat niet tot stand.

Nare droom of herbeleving?

En dan is het maar de vraag die Alice in Wonderland zich stelde: Was mijn ervaring nu werkelijkheid of niet?

Alice wordt wakker naast haar zus, die ze alles vertelt over haar droom.

Hoe kunt u zoiets ooit echt weten?

De goed geïnformeerde burger

U mag dan wel denken dat uw aannames en gevolgtrekkingen redelijk en rationeel zijn, maar hoe weet u dat? Omdat u al uw kennis uit populair wetenschappelijke boeken en tijdschriften haalt? En de voor u relevante actuele feiten haalt uit betrouwbare kranten? Daarmee mag u dan wel een goed geïnformeerde burger zijn, maar in de praktijk zal iedereen toch weer wat anders uit die teksten halen. En dat gebeurt al binnen een enkel gezin. Want uw kinderen hebben weer andere gezichtspunten. Ook zij willen oprecht weten hoe de wereld in elkaar zit. En ze hebben al snel door als u daar niet succesvol in was.

De deskundige

Het niveau van een gespecialiseerde deskundige in een vakgebied haalt u niet. Zelfs een hoogleraar staatsrecht kan niet op alle rechtsgebieden deskundig zijn. Daarom zal iemand die veel weet over een klein gebied, nog steeds een bijgelovige leek zijn op de meeste andere levensgebieden. En dat is eigenlijk wel zo fijn, want niets is zo vermoeiend en inefficiënt als de hele dag redelijk te moeten zijn. En dus vertrouwen we net als de overheid op onze slimme logaritmen.

Onzekerheid en controle

Een deel van uw leven kunt u overzien, maar het grootste deel niet. Dat geldt voor iedereen. Volgens het Judaïsme heeft zelfs de Ene de Schepping niet meer in de hand. Daar zijn de door de Ene verkozen knechten voor nodig. En misschien bent u er ook wel eentje van. Een vonk of kind van G'd. Dat is iets waar de navolgers van Christus en Sufi's in geloven. Maar ook Marxisten en astrologen hebben hun heldencultus verhalen. Ook hun voorgangers konden wonderen verrichten. De een noemt het een historische noodzakelijkheid en een ander spreekt van de magie van het toeval. Maar in alle gevallen is de boodschap van gelovigen: Toeval bestaat niet. God dobbelt niet. Maar wat weet u van uw scheppers?

Autoriteiten

Ieder mens wil toch wel een gevoel van controle over het leven hebben. Verlies van grip op uw dieptepunten en hoogtijdagen maakt u onzeker. En als u dat vertrouwen zelf niet hebt, dan wilt u in ieder geval geloven in een hoger iets of iemand die u dat vertrouwen wel kan geven. Net zoals een klein kind op zijn ouders rekent. U zoekt naar autoriteiten die u de weg wijzen in het leven.

Lokale autoriteiten

Ooit waren priesters, vorsten en astrologen autoriteiten met een voorbeeldfunctie. Tegenwoordig zijn het vaker rechters, instituties, belangengroepen en lokale deskundigen. Vooral de lokale deskundige zijn van belang, want die altijd beschikbaar. In de ogen van een leek is een deskundige al snel iemand die wat meer van de zaak lijkt af te weten dan een ander. Die heeft ervoor geleerd, of heeft er veel over gelezen. Maar iemand met echt veel kennis van zaken is zelden nog door een leek te volgen.

Daarover ging Wat verwacht u aan te treffen?

Veel zaken die uw leven bepalen kunt u niet zelf achterhalen. Om de waarheid enigszins te achterhalen moet u wel een beroep doen op betrouwbare leraren, opvoeders en voorlichters. Ware expertise op enig kennisgebied vergt immers jaren van studie waarin u kennis neemt van het onderzoek van de reuzen in dat vakgebied. En de geautoriseerde opvolgers van die reuzen - professoren, mediatoren en onderwijzers - zijn altijd nodig om een vertaalslag te leveren van de gevonden feiten, aannames en conclusies van het oorspronkelijke onderzoek naar het denkraam van de gewone man.

Het dorp

Wie net als uw auteur in de zestiger jaren van de vorige eeuw opgegroeid is met de dorpse sfeer van Swiebertje, weet dat er daar maar weinig hoofdrolspelers voor nodig waren: Bromsnor, de veldwachter en zijn vrouw Cornelia, de burgemeester Robèrt van Troetelaer tot Stoethaspel, de huishoudster van de burgemeester Saartje van Santen, Swiebertje en Malle Pietje.

John Henri uit den Bogaard

Vreemd genoeg ontbreekt de dominee, hoewel het programma door de NCRV werd uitgezonden. Maar in de vooroorlogse jaren van de onderwijzer John Henri uit den Bogaard was deugdzaamheid nog wel iets vanzelfsprekends. En was het misschien niet passend om een godsman af te beelden.

Sociale media

Maar tegenwoordig hebben we sociale media. En daar kunt u meteen al vriend of volger worden van de groten der aarde. Zo kunt u de op de Facebook pagina van Donald Trump alles over Trump te weten komen. U ziet hoe hij met een beroep op Law and Order de Democraten, Zwarten en Mexicanen op hun plaats zet. En hoe slecht en ondoordacht zijn opponenten zich blijkbaar gedragen. En via deze influencer kunt u ook t-shirts kopen met Make America great again en andere slogans. En daarmee maakt u deel uit van zijn Grote Verhaal. Uw wereldbeeld is ineens easy gemaakt. U staat nu ook weer op de kaart. U bent geen loser, maar een trotse Amerikaan die America groot ka maken. .

Geloof en bijgeloof

Maar welk verhaal is nu waar? Hoe kunnen we die Facebook onzin van de diepere waarheden onderscheiden? Laten we dan maar eens het fenomeen bijgeloof opnieuw bestuderen. Hoe werkt zoiets?

Ladders en zwarte katten

Als u onder een ladder loopt, krijgt u vaker een ongeval. Dat klopt, want zo'n ladder of iets op die ladder kan op uw hoofd vallen. Maar de kans op een vallende ster of mortier op uw hoofd is maar gering.

Maar volgens het volkse bijgeloof kan dat onheil ook later op de dag optreden. U associeert dan het onder een ladder lopen met een ongeval later op die dag. Wat bracht u op die associatie? De Wikipedia noemt dat fenomeen Pareidolie:

Pareidolie of pareidolia is een psychisch verschijnsel, een vorm van illusie waarbij iemand een zodanige interpretatie van onduidelijke of willekeurige waarnemingen heeft, dat hij hierin herkenbare dingen meent waar te nemen. De naam is afkomstig van het Griekse para (naast) en eidolon (beeld).

Ons aldoor naar oorzaak en gevolg speurende brein heeft moeite met onzekerheid en willekeur. Mensen zullen daarom regelmatig oorzakelijke verbanden zien, die er rationeel gezien niet kunnen zijn. Maar als u tegen beter weten in gelooft dat de kans op een ongeluk groter is, dan wordt u waarschijnlijk meer alert. U speurt naar allerlei potentiële gevaren rondom u en let daarom minder op het pad voor u; met dus een verhoogd risico op ongelukken tot gevolg. Uw bijgeloof wordt dan een Selffulfilling prophecy, waarover de Wikiedia het volgende zegt:

Een selffulfilling prophecy of zelfvervullende voorspelling is een voorspelling die direct of indirect leidt tot het uitkomen van die voorspelling. De socioloog Robert K. Merton definieerde het begrip als volgt:

"De selffulfilling prophecy is in aanvang een foute definitie van de situatie die een nieuw gedrag oproept waardoor de oorspronkelijke foute kijk waar wordt. Deze schijnbare juistheid van de voorspelling houdt een foute voorstelling van zaken in stand. De voorspeller zal namelijk datgene wat uiteindelijk gebeurd is aanvoeren als bewijs dat hij van begin af aan gelijk had."

U zou dan allereerst willen weten of dat extra risico nu 1%, 10%, 100% of 1000% is. Want dat maakt nogal wat uit. Een stukje omlopen om een piepklein risico te vermijden (de ladder valt om) is misschien wat overdreven. Want uw associatie tussen onder de ladder doorlopen en een ongeval later op de dag, kan ook op een drogbeeld berusten. Een astroloog zou kunnen zeggen: De oorzaak van uw ongeval zou even goed een bepaald astrologisch aspect kunnen zijn. Iets dat niets met die ladder te maken had. Wie zal het zeggen?

Het kan verkeren

Wetenschappers zouden dan een prospectief onderzoek willen doen naar de kans op een ongeluk op die dag met of zonder dat bijgeloof en de mentale gesteldheid en alle relevante sterren van betrokkenen. Maar het is niet gemakkelijk om met zoveel variabelen statistiek te bedrijven. Meetal is dat onmogelijk.

En daarom zeggen de deskundigen aldoor: het kan verkeren. De ene ladder is de ander niet, het weer speelt misschien een rol, de grond waarop de ladder staat, evenals de cognities van de gebruiker en wandelaar. En de astrologische aspecten bestudeerden we natuurlijk niet. Want dat is niet ons vakgebied. Dat gepostuleerde effect moeten de astrologen eerst zelf maar eens aantonen.

Dat kan toch geen toeval meer zijn?

Maar zoals gezegd, kan het vermeende effect ook later op de dag optreden zonder dat de ladder op u viel. Maar is er dan nog wel sprake van een causale relatie? De meeste deskundigen die u raadpleegde zeggen van niet. Maar dat ongeluk overkwam u op die dag toch wel. En omdat u er van tevoren iets over gelezen had kan dat toch geen toeval meer zijn? De deskundigen verhalen aldoor van zus en zo, maar u als ervaringsdeskundige weet nu wel beter.

Bruikbare informatie

Maar stel u bent veiligheidsdeskundige of beleidsmaker en vraagt zich af of het gebied rondom de ladder verplicht afgezet moet worden. Dan wilt u toch gewoon de cijfers weten, bij voorkeur uitgesplitst over type ladder, ervaring van de gebruiker en andere relevante factoren. Pas dan hebt u bruikbare informatie (actionable information) waar u uw beleid op kunt richten. Daar kan onderzoek naar worden gedaan.

Onzekerheid

Dat was wel anders in de hoogtijdagen van de astrologie. In roerige tijden met veel onzekerheid en onkunde presteerden astrologen relatief beter dan de elkaar tegensprekende deskundigen. Ze brachten relatieve rust met hun geloof in voorspelbaarheid en hun visie op een groter geheel. En omdat de astrologen eerst ingewikkelde berekeningen uitvoeren over uw situatie, maken ze nog steeds de indruk dat ze veel moeite doen voor hun deskundig advies aan u.

Terwijl artsen en andere deskundigen op basis van veel empirisch onderzoek maar weinig over een individueel geval kunnen zeggen, kunnen astrologen de indruk wekken dit wel te kunnen doen. Het antwoord op de vraag of een medicijn of maatregel ook voor u gaat werken, kunnen artsen slechts in termen van kansen geven. Absolute zekerheid bieden ze niet. Maar een astroloog kan het misschien wel ineens goed raden. En als dat niet lukt raadpleegt u natuurlijk een betere astroloog. Een trefzekere astroloog die intuïtie en wijsheid combineert met kennis van zaken.

Verklaring op maat

Astrologische verklaringen kunnen heel doeltreffend lijken, omdat ze zo op maat gesneden zijn. Maar het probleem is dat de astroloog die vermeende astrologische oorzaak achteraf formuleert, juist om aan die voorwaarde te voldoen. En hierbij vindt altijd een selectie plaats. Wat wel past in het beeld wordt naar voren gehaald en wat niet in het straatje past wordt genegeerd. Maar dat is niets anders dan framing van de astrologische werkelijkheid. Astroloog: Oh, ik zie het al, u hebt een Saturnus transit. Cliënt: Ben ik nu verloren? Astroloog: Nee, want er zijn altijd ook beschermende factoren. Misschien moet u uw Mars of Venus wat versterken. Cliënt: Hoe doe je dat?

Voorspellen

Maar vraag dezelfde astroloog wat volgende week uw kans is op een ongeval, dan kan hij het u niet vertellen. Of de ene astroloog zegt dit en de andere dat. Vraagt u het aan duizend astrologen, dan zal de gemiddelde uitkomst niet beter zijn dan door toeval kon worden verwacht. Het kan nu eenmaal verkeren. Er staan immers altijd wel duizenden gunstige als wel ongunstige astrologische factoren op het astrologische weekmenu, die er misschien toch wel toe kunnen doen. En stel dat u en uw eeneiige tweeling een kans hadden van 50% op een ongeval, dan weten we nog niet bij wie het doorzet. Pas achteraf, als zoiets gebeurd is, kunnen de astrologen uit hun analyse van het tijdstip van het gebeuren in combinatie met een passende rectificatie van de geboortehoroscoop u de details verklaren.

Maar als u uw astroloog achteraf vroeg om uw ongeval te verklaren, dan krijgt u zelden een redelijke uitleg in de trant van: Hè, wat vreemd, ik had dat nooit verwacht. Maar om het open staan voor nieuwe feiten gaat het wel in dit leven.

Generaliseren

Eigenlijk kunnen we wel stellen (generaliseren), dat alle empirische feiten waarvan astrologen ooit van hadden vermoed dat er astrologische factoren mee gemoeid waren, tegenwoordig gewoon wetenschappelijk te verklaren zijn. En dat we dus geen moeite hoeven te doen om die empirische feiten achteraf astrologisch te verklaren. Andere deskundigen doen dit nu eenmaal veel beter. Omdat hun methodieken wel voorspelbaar bleken te zijn.

Al is het niet met absolute zekerheid op het individuele niveau, toch kunnen artsen op basis van gedegen empirisch onderzoek voorspellen dat als u dit specifieke kankerverwekkende medicijn inneemt, u zoveel meer procent kans hebt dat u de komende vijf jaar de bij u vastgestelde vorm van kanker overleeft. En daarmee moet u het helaas doen.

Correlatie

Statistici zoeken naar repetitieve patronen in groepen personen en niet naar uitzonderlijke omstandigheden in een paar geselecteerde speciale gevallen. Want met de uitzonderingen op de regels kunt u immers van alles verklaren: Mijn opa rookte en werd 100 jaar en mijn tante rookte niet en kreeg toch longkanker. Rara, hoe kan dat? Stond dit niet in hun sterren geschreven?

Een slimme astroloog zou onder het motto Wie zoekt, die vindt ongetwijfeld een astrologische verklaring hiervoor kunnen vinden. En natuurlijk ook wel een verklaring voor de regel; met waarschijnlijk evenveel kans op succes. Maar zo'n gevonden astrologische verklaring achteraf van een enkel geval heeft geen enkele voorspellende waarde.

Dat bedoelen wetenschappers als ze beweren dat astrologen niet beter presteerden dan door toeval kon worden verwacht. En dat hun individuele verklaringen achteraf lijken te werken is niet meer dan gepraat achteraf.

Astrologische tendensen

Verklaring op maat

Het wordt iets anders als astrologen of wetenschappers statistisch kunnen aantonen dat bepaalde astrologische factoren juist veel vaker of minder vaak voorkomen onder bepaalde condities op aarde. Dan kunnen we van astrologische tendensen spreken.

Voorspelbaarheid treedt pas op als we te maken hebben met repeteerbare tendensen die we bij herhaling tegen komen in individuen en groepen. Maar een incidentele correlatie wijst zelden op een oorzakelijk verband als het om groepen gaat. Want er zijn zoveel zaken met elkaar te correleren.

En u kunt alleen een verband trekken tussen een oorzaak en een gevolg in een individueel geval, als u die relatie ook in soortgelijke groepen kunt aantonen. Dat laatste vergeten astrologen nog wel eens, want die zijn meer van de verklaring op maat. En waarom? Omdat ze dan niet met die lastige empirische wetten te maken denken te hebben.

Manke Piet

Veel mensen lopen mank na een beroerte. Zo ook Piet. Hij revalideert een half jaar, maar hij blijft mank lopen. De revalidatiearts laat een röntgenfoto maken en het blijkt dat Piets rechter heup versleten is. Dat feit is ook gecorreleerd met mank lopen. Heeft een kunstheup zin? Of moeten we doorgaan met oefenen en pijnstilling. Die vraag wordt aan de orthopeed voorgelegd, die een MRI laat maken om de mate van slijtage in te schatten. Op basis van eerder onderzoek opgedaan met soortgelijke mensen die na een beroerte een kunstheup kregen wordt de beslissing genomen.

Advies op maat

Is dat geen advies op maat? Volgens veel astrologen niet, want het is gebaseerd op kennis van groepen. Het gaat om groepen mensen die revalideren na een beroerte en groepen mensen die daarna een kunstheup kregen. Dat is niet “Piet het individu” zou een homeopaat kunnen zeggen. Misschien is de pijnstilling dus niet op maat gegeven. En ook de medisch astroloog zou zijn bedenkingen kunnen hebben. De astroloog zou kunnen wijzen op de vele aspecten in Piets horoscoop, waar niemand nog rekening mee heeft gehouden.

“Piet het individu”

Maar zijn die bedenkingen relevant voor Piets probleem? Dat Piet uniek is, weet iedereen. En dat is ook zijn medisch dossier. Maar zijn probleem is niet uniek en dus zouden we kunnen leren van de ervaring van anderen met dit probleem. Dat is de normale manier van denken. En als u Piet holistisch wilt benaderen, zegt u gewoon: Dag Piet. We zien na studie van uw dossier de volgende problemen en mogelijke oplossingen.

Wetenschappelijke kennis

Kunnen deskundigen die zich op wetenschap baseren tegenwoordig alles beter voorspellen? In theorie wel, maar in de praktijk toch weer niet. Want de rollen en interacties van relevante factoren zijn weliswaar globaal bekend, maar nooit precies genoeg bekend om er in individuele gevallen exacte voorspellingen mee te kunnen doen. Maar de modellen die wetenschappers hanteren, voorspellen toch beslist beter dan die van de astrologen, die met hun symbolische ad hoc methodiek nooit beter presteerden dan door toeval kon worden verwacht.

Wetenschappelijke kennis

Het eigenlijke probleem is dat u toegang tot die kennis moet hebben. En daarbij komt dat de beschikbare wetenschappelijke kennis zelden voor u op maat gesneden is. Astrologen richten zich daarom bij voorkeur op de individuele uitzonderingen van de regels. Want dat is het gat in de markt. En dat doen ze door zowel een beroep te doen op het God dobbelt niet van uw horoscoop als op het onzekerheidsprincipe van Werner Heisenberg.

Paradigma's

Maar om Einstein te begrijpen moet u wel Newton begrijpen. En om Heisenberg te begrijpen moet u wel de statistische wiskunde van de kwantum fysica begrijpen, omdat de natuurkunde nu eenmaal niet werkt volgens de regels van het astrologisch symbolisme. Dat is toch wel een volstrekt andere tak van sport, met andere aannames en paradigma's.

Wie stelt, die bewijst

Maar het is niet de taak van wetenschappers om de speculatieve aannames en drogredenen van astrologen te bewijzen of te ontkrachten. Dat moet die tak van sport zelf doen. Wie stelt, die bewijst. En zolang astrologen dat niet doen, blijven hun beweringen de status van onbewezen hypothesen, pseudowetenschap of bijgeloof houden.

Is iets slechts toeval?

Min of meer onzekerheid

Onwaarschijnlijke gebeurtenissen komen voor. Maar wat is onwaarschijnlijk? Zo valt iedere boom ooit eens om. Wordt dat door toeval bepaalt? Leken mogen dan wel in toeval geloven, maar specialisten zien dat gebeuren vaak al aankomen. Bomen vallen niet zomaar om. Er zijn altijd wel fysieke oorzaken aan te wijzen: Houtkap, harde wind, scheefgroei, ziekte, bodemerosie, uitdroging of juist te veel regen. En zaken als houtkap en bodemerosie kunnen weer het gevolg zijn van politieke besluiten. En astrologen en theologen mogen natuurlijk ook hun zegje doen.

Invloedssfeer

Dus ook het lot van een boom wordt bepaald door veel meer factoren dan die individuele boom kan bevatten. Aan weersomstandigheden als droogte, regen en wind kan de boom zich misschien aanpassen, maar niet aan een besluit tot houtkap. Bomen en rivieren hebben nu eenmaal geen stemrecht. Ook al doen ze ertoe in uw groter geheel.

Security is a matter of trust

En dat geldt ook voor uw leven. Een deel ervan kunt u overzien, maar het grootste deel ervan niet. Maar u wilt toch wel het gevoel hebben van voldoende controle. En als u dat niet hebt, dan wilt u in ieder geval geloven in een hoger iets of of weten dat u wel vertrouwen geeft. Ooit waren dat priesters, stamhoofden en astrologen, maar tegenwoordig zijn het vaker rechters, instituties, belangengroepen, deskundigen en vooral lokale autoriteiten met een voorbeeld functie.

Generaliseren

Eigenlijk kunnen we wel stellen (generaliseren), dat alle empirische feiten waarvan astrologen ooit hebben vermoed dat er astrologische factoren mee gemoeid waren, tegenwoordig op meer redelijke manieren wetenschappelijk te verklaren zijn. En dat de we daarom geen moeite hoeven te doen om ze astrologisch of magisch te verklaren. Andere deskundigen die een beroep doen op de empirische feiten doen dit tegenwoordig gewoon veel beter.

Onzekerheid

Maar dat was wel anders in de hoogtijdagen van de astrologie. In roerige tijden met veel onzekerheid en onkunde presteerden astrologen relatief beter dan de elkaar tegensprekende deskundigen. Want ze brachten relatieve rust met hun geloof in voorspelbaarheid en hun visie op het groter geheel. Maar deskundigen kunnen dit vaak nog niet eens in individuele gevallen. De vraag of een medicijn of een maatregel ook voor u gaat werken, geven ze immers in termen van kansen. Maar absolute zekerheid bieden deskundigen vaak niet.

Verklaring op maat

In individuele gevallen kunnen astrologische verklaringen heel doeltreffend lijken, omdat ze zo op maat gesneden zijn. Maar het probleem is de vermeende oorzaak achteraf geformuleerd werd, juist om aan die voorwaarde te voldoen. En hierbij vindt er altijd een selectie plaats.

Vraag een astroloog wat de kans op een ongeval is op de volgende dag en hij kan het u niet vertellen. Of de ene astroloog zegt dit en de andere dat. Het kan verkeren. Want er staan altijd wel gunstige en ongunstige astrologische factoren op uw dagmenu. Maar als u astrologen vraagt om achteraf uw ongeval te verklaren, dan zoeken ze selectief naar wat bij dat voorval past. En dan krijgt u zelden een uitleg in de trant van: “Wat vreemd, ik zou dat nooit van tevoren zo hebben voorspeld!”.

Positivisme

Causaliteit

Kunnen wetenschappers tegenwoordig alles voorspellen? In theorie misschien wel, maar in de praktijk toch weer niet. Want de rollen en interacties van relevante factoren zijn weliswaar globaal bekend, maar nooit precies genoeg bekend om er in individuele gevallen exacte voorspellingen mee te kunnen doen. Maar de modellen die wetenschappers hanteren, voorspellen toch beslist beter dan die van astrologen, die met hun symbolische ad hoc methodiek nooit beter presteerden dan door toeval kon worden verwacht.

Positivisten

Causaal determinisme

Positivisten dachten ooit dat ze met genoeg gegevens alle fysieke gebeurtenissen met de wetten van de mechanica zouden kunnen voorspellen. Dit is het causaal deterministische standpunt dat sterk beïnvloed werd door het succes van de Newtons mechanica. Hiermee bleken dat de banen van granaten en planeten nauwkeurig te berekenen zijn onder gelijksoortige omstandigheden.

Rollende dobbelsteen

Laboratorium

Genoeg relevante gegevens

Mathematische modellen

Een rollende dobbelsteen gehoorzaamt ook aan fysieke wetten. Die baan is in principe empirisch te voorspellen, mits de relevante factoren als positie, lucht- en rolweerstand aldoor bekend zijn. Maar dat “mits” is wel een empirisch probleem, want een stuiterende dobbelsteen op een irreguliere ondergrond beweegt zich toch minder voorspelbaar dan de trage aarde rondom de zon.

Natuurlijk moet de wiskunde het ook toelaten, want er kunnen onmogelijk op te lossen differentiaalvergelijkingen gemoeid zijn met schijnbaar eenvoudige problemen. Dit speelt bijvoorbeeld een rol als weerstanden niet lineair afhankelijk zijn van de snelheid, de stand van de dobbelsteen er aldoor toe doet en er moeilijk te voorspellen wervelingen optreden.

Die wisselende factoren zijn niet exact te bepalen als u een dobbelsteen gooit. Het is al onmogelijk om dit in een laboratorium met een robotarm te doen

Om die reden - teveel onbekende relevante factoren - worden auto's en vliegtuigen in windtunnels getest en ontwikkelen wetenschappers mathematische modellen die een simplificatie zijn van de werkelijkheid. Ze zijn maar een model gebaseerd op constant gehouden laboratoriumomstandigheden met zoveel mogelijk bekende relevante factoren, maar u kunt er dan wel mee rekenen om meer realistische omstandigheden te benaderen.

Daarom is het wijs met om met vaste uitgangsposities en met lage worpsnelheden te beginnen in een experimenteel laboratoriumonderzoek. Zo doen valsspelers het ook. Ze beperken de vrijheidsgraden van de dobbelsteen door hem op een bepaalde manier te gooien. Daarmee creëren ze meer voorspelbaarheid.

U kunt een robot leren door heel zacht met een constante impuls (kracht maal richting) te werpen en in het begin de dobbelsteen zo vast te houden, dat hij van een 1 met één rol van 90 graden een 2 oplevert. Stelt u de worpsnelheid iets hoger in, dan laat u de dobbelsteen met 2 rollen van 90 graden op een 6 uitkomen. Een derde rol levert een 5 op en met een vierde rol zit u weer op de 1. Zie het plaatje hiernaast. Als u dit consequent doet, dan is de kans op een 3 of 4 nagenoeg nul, want dat zijn maar zijvlakken.

Maar als u wat harder werpt, moeten de oorspronkelijke impuls en uitgangspositie nauwkeuriger bepaald zijn om op hetzelfde gewenste resultaat uit te komen. Maar op een zeker moment belandt u in onvoorziene chaotische omstandigheden. De initiële uitgangsposities doen er nog steeds toe, maar de uitkomsten kunnen al verstoord worden door een onvoorspelbare factor die u niet kende of niet in het oog hield. Zie het Vlindereffect:

Het vlindereffect is de sterke gevoeligheid van systemen voor verschillen in beginvoorwaarden. Bij niet-lineaire systemen met een grote gevoeligheid kan de afwijking met elke stap exponentieel toenemen. De term wordt gebruikt om een aantal chaotische fenomenen te omschrijven. Het vlindereffect speelt dan ook een belangrijke rol binnen de chaostheorie.

De naam is gebaseerd op een metafoor die in 1961 werd gebruikt door Edward Lorenz om aan te geven dat de vleugels van een vlinder in Brazilië maanden later een tornado in Texas zouden kunnen veroorzaken.

Systemen die eigenschappen van het vlindereffect hebben, en zich dus 'chaotisch' gedragen, zijn onder meer de beurshandel en de atmosfeer.

Genoeg gegevens

Maar wat zijn genoeg gegevens? Hoeveel cijfers achter de komma zijn nodig voor de werphoek en de werpsnelheid, waarmee u een robot in een laboratorium op een consistente manier een dobbelsteen kunt laten gooien?

Relevantie

En hoe relevant zou dit laboratoriumonderzoek zijn voor de praktijk? Dat laatste is wel het meest heikele punt. U zou een robot kunnen leren een bepaalde zijde te laten werpen in een bepaald laboratorium, maar met een iets andere ondergrond in een ander laboratorium gaat die dobbelsteen toch weer anders rollen. En met een iets veranderde dobbelsteen door slijtage aan de randen zou u ook al in het eerste laboratorium in de problemen komen. Zo'n dobbelsteen zou steeds wat verder rollen, omdat zijn de vorm door slijtage aan de randen steeds meer op een knikker gaat gelijken. En hoe verder die dobbelsteen rolt, des te minder voorspelbaar hij zal zijn. Dat is een aantoonbaar statistisch feit.

Praktijkervaring

En een kleuter zal intuïtief al snel doorhebben dat een knikker langer rolt dan een dobbelsteen. Daar behoeft u beslist geen Einstein voor te zijn of het wiel opnieuw uit te moeten vinden. U hoeft slechts wat praktijkervaring op te doen met dobbelstenen en knikkers in het algemeen.

Bekende regels op de uitzondering

Dergelijke voorspelbare details doen er toe om de uitzonderingen op de regels te verklaren. Maar ze weerleggen nooit de mathematische of statistische wetmatigheden. Ze bevestigen juist die tegenwoordig redelijk verklaarbare onderliggende mathematische en sociale principes.

Toeval bestaat

Maar vanwege die aldoor variërende onbekende omstandigheden zijn empirische wetten vaak lastig in de praktijk toe te passen. En dat maakt dat toeval toch bestaat, ondanks onze toegenomen empirische kennis.

Spreiding

Om een die reden ziet u in astrologische statistieken veel meer spreiding bij de langzame planeten dan bij de snel bewegende maan. En daarom speelt de maan een grote rol in iedere rectificatie. Want als daar wel iets gebeurt, zal het minder vaak op toeval van de bemonsteringsfout berusten. En dus zal het geen toeval meer zijn.

Onzekerheid

Menselijke dobbelsteenwerpers vertonen in de praktijk zoveel variatie dat u geen worp correct kunt voorspellen. U kunt slechts zeker weten dat de kans op iedere uitkomst ongeveer een zesde is. Tenzij de werper met opzet heel langzaam werpt, want dan neemt de kans op vals spelen beslist toe.

Fundamentele onzekerheid

Naast gebrek aan voorspelbaarheid door gebrek aan kennis en data, zijn sommige zaken onvoorspelbaar vanwege hun eigen natuur. En dat geldt niet alleen voor complexe individuele organismen, maar ook op het subatomaire niveau van kleine deeltjes van het geheel.

Als een psychiater de ziel van zijn patiënt ontleedt, zal hij toch wel eerst in zijn eigen en de van andere bekende gevallen zieleroerselen en psychiaters die voor hem kwamen moeten knijpen. Want zonder dat kritisch begrijpen van zichzelf en de ander kan hij eigenlijk niets zeggen van iedere voor hem wereldvreemde planeet.

Die individuen hebben dan blijkbaar niets met elkaar gemeen. Maar als ze wel met iets met elkaar gemeenschappelijk hebben, buiten hen zelf om - noem het realiteit, astrologie of iets anders - empathisch of meer op feiten gericht, meebewegen, dan hebben ze wel een gemeenschappelijk uitgangspunt.

Het onzekerheidsprincipe van Heisenberg is wel het bekendste voorbeeld daarvan: Op subatomair niveau kunt u niet tegelijkertijd de snelheid en de richting van een deeltje bepalen.

Nu is dat empirisch gezien geen lastig probleem, want in de praktijk bestaat ieder voorwerp uit miljarden van dergelijke deeltjes en als ze gemiddeld gezien niet zoveel van plaats wijzigen kunt u toch op uw stoel blijven zitten. En dat was de essentie van bovenstaande krantekop:

Nobody Need Worry.

Maar astrologen zien er soms iets bijzonders in.

Maar dat is hùn probleem met de normale wetenschappers.