Het antwoord op de vraag Wat verwacht u aan te treffen heeft vooral te maken met uw wereldbeeld, de wijze waarop u over “de wereld” en uzelf pleegt te denken. En uw particuliere wereldbeeld hangt weer samen met uw opvoeding en ervaring. Daarom worden uw waarnemingen niet alleen gekleurd door wat in hemel en aarde objectief aantoonbaar is, maar ook door wat u vanuit uw persoonlijke wereldbeeld verwacht te kunnen zien.
Uw denkende brein doet immers altijd uitspraken op basis van uw opvoeding, opleiding, afkomst of geloof in iets. En van dat u aangeleerde bijgeloof of de uitkomst van een eenmalig uitgevoerd voor u en uw geloofsgenoten beslissend empirisch experiment komt u niet zomaar van af. Maar daardoor worden uw waarnemingen altijd beïnvloed door allerlei u eens aangeleerde vooroordelen. Of u dat nu wilt, wilt inzien en doorhebt of niet. Het beeld van iets dat u ziet, liefhebt of ontbeert kan dus al dan niet bestaan. Het zal op zijn best meer of minder (her)kenbaar zijn, omdat uw persoonlijke kennis van de grotere wereld om ons heen maar heel provisorisch is.
Ons persoonlijke gebrek aan alles omvattende kennis leidt onmiskenbaar tot een fundamentele ontologische (existentiële) onzekerheid. En dat betekent dat weerkundigen en artsen alleen met een min of meer zekere mate van voorspelbaarheid uw levenslot kunnen voorspellen. Waarbij artsen en politici dan weer het voordeel hebben dat ook de suggestie via het placebo-effect en oprechte aandacht voor de patiënt (ook een kind van G'd) een onverwachte extra impuls kan sorteren. Als veel mensen via populisten in iets geloven, dan zal die uitkomst wel meer waarheidsgehalte hebben.
Zo werken voor een tijdje de financiële en politieke markten. Maar als u in iemand gelooft op basis van liefde of mededogen met de ander, dan zullen velen u als een onwetende onbenul zien. Maar wat betekent onwetend? Dat u geen interesse hebt in uw hier en nu. U gelooft maar even in iets (Wilders Tsunami van ons wezensvreemde vluchtelingen), zonder de gevonden feiten vast te willen stellen.
Die fundamentele onzekerheid geldt volgens de huidige natuurkundigen al voor de allerkleinste quantumdeeltjes, waarvan u misschien wel tijdelijk hun plaats in het geheel kunt bepalen, maar de richting van hun impuls nog niet. Tegen de tijd dat u hun positie vaststelt, zijn ze soms al met lichtsnelheid naar een onbekend ander oord vertrokken.
Dat volgt uit het veelvuldig door experimenten bevestigde onzekerheidsprincipe van Heisenberg:
En zijn die geraffineerde quantum-fysische berekeningen die u als gewone Nederlander logischerwijs niet meer kunt volgen dan oliedom? U mag er als in populisten met hun zogenaamd gezonde verstand anders over denken, maar ik wil me nog wel houden aan de gevonden feiten, hoe complex die soms ook zijn, en dus niet aan de vele meningen op en vaak broodje aap verhalen op sociale media.
Dat landen en andere complexe systemen als de mens en zijn omgeving zich niet als biljartballen in een complexe politieke arena zullen gedragen, mag voor u dan toch wel evident duidelijk zijn. Maar iedereen moet wel ergens in moeten geloven om door “het leven” te kunnen gaan. En populaire ideologen vullen met hun liefde die gaten in uw bewustzijn. Ze maken er een mooi verhaal van.
Daarom zullen in onze verbeelding nog wel absolute waarheden bestaan. Zo kunt u in het beeld van een eenhoorn geloven zonder ooit een echte eenhoorn te hebben gezien. Als semiotische entiteit bestaat de eenhoorn. In encyclopedieën kunt u er van alles over lezen. En dat geldt ook voor Socrates, Jezus, James Bond, Wilders en andere virtuele helden waarmee u en uw cultuur zijn opgevoed. Het gaat slechts om op u geprojecteerde ideaalbeelden. Maar de door u gewenste wereldvrede brachten ze u niet.
Gaat het bij zo'n bijzonder beeld als dat van een eenhoorn of een astrologische ram om een hersenspinsel of om een gevonden realiteit? Dat kan een encyclopedie u vertellen: Het gaat om fabeldieren en symbolen. Het zijn namen van dieren of principes die niet echt bestaan. Dat wil niet zeggen dat ze biologisch gezien nooit hebben kunnen bestaan. Misschien hebben de mythische Adam, Noach of Eliah ze ooit wel in Gods Schepping gezien. Wie kan dat nu eigenlijk zeker weten die er zelf niet bij was?
Maar historisch gezien gaat het bij mythen eerder om nobele leugens die populisten voor hun doelen konden gebruiken, dan om empirisch gevonden feiten. Want wat de goden de dichters en profeten precies influisterden blijft natuurlijk geheim. Maar de door hun fraaie mythes verklaarde principes kwamen politici wel goed uit. En dus gingen ze hun bevolking met aan mythen verbonden tradities opvoeden, zodat ze niet teveel afhankelijk werden van de waan van de dag. En als die culturele opvoeding niet iedereen kon overtuigen dan konden ze gedrag voorschrijven met harde wetten. Want anders snapten de vrijdenkers de boodschap nog niet helemaal: There is a new sheriff in town.
Opgeklopt gerucht of niet, met fabeldieren en hemelgoden verbonden verhalen blijven eeuwen bestaan. Want sprookjes en dromen geven mensen houvast in benauwde tijden. Zonder de identificaties met grote verhalen vallen groepen uiteen. Tradities helpen ons dus de sociale realiteit te organiseren. Uitspraken op basis van geloof of bijzondere educatie doemen steeds weer op als de werkelijkheid verwarrend is. Mensen zappen liever door naar een vertrouwd kanaal, als ze iets zien wat hen niet bevalt.
Tradities en vooroordelen verschaffen mensen houvast in een aldoor veranderende wereld. Maar de eenhoorns uit de boeken, schilderijen en kranten vallen nog steeds onder de rubriek fabeldier, evenals de mythische oermensen uit de bijbel. En dan hebben we wel een empirisch probleem. Moeten we die verhalen serieus nemen? Want de behoefte aan heilige boeken en fabels bestaat wel degenlijk, ook al zijn ze niet waar.
Ontelbaar veel oude en nieuwe geruchten verspreiden zich tegenwoordig massaal als internetmemes:
Dat laatste - dezelfde boodschap aldoor herhalen - is het leidende principe van opvoeding, propaganda en reclame. Herhaling van ideeën werkte al aardig in de ritmische gezangen van de orale tradities en de aap-noot-mies liedjes op uw kleuterschool, maar de reproductie van ideeën werd pas echt effectief met de opkomst van het schrift en vooral de boekdrukkunst. Want in boeken hoefde de boodschap niet meer te rijmen om succesvol te kunnen worden overgebracht. Door iets uitvoerig op schrift te zetten kunt u gebeurtenissen nauwgezet beschrijven. Maar het is wel handig als de kopteksten kort en bondig blijven, zodat de kern van uw boodschap beter wordt onthouden.
Die toegenomen dichterlijke vrijheid leverde een veel genuanceerder wereldbeeld op. Grondteksten konden naar believen worden verbeterd en met tabellen en illustraties worden verrijkt. Met de opkomst van betaalbare stencilmachines in de jaren zestig ging de verspreiding van nieuws, fabel, fictie en kennis nog veel sneller. En op het internet kan iedereen zijn boodschap met aantrekkelijke beeldverhalen op social media verspreiden. Via de likes en shares van volgers gaan oude en nieuwe geruchten viraal. En op twitter mag iedereen er zijn zegje over doen over wonderverhalen. En zo ontstaat informatiestress:
Hoe gaat u met al die informatiestromen om? Hoe saneren we die data? Als u zich zoiets afvraagt, hebt u behoefte aan een nieuw perspectief op de wereld. Een generieke visie waardoor u tussen de bomen het bos weer kunt zien. Met dat doel voor ogen zijn allerlei opvoedkundige technieken bedacht, want een goed scheppingsverhaal verzinnen bleek niet genoeg. Een groot verhaal moet ook verkopen. Anders blijft het maar technische kennis van ingewijden.
Dat
was aanvankelijk het geval was met Einsteins relativiteitstheorie.
Niemand hield zoiets voor mogelijk. Pas toen bleek dat er
spectaculaire voorspellingen mee konden worden gedaan, zoals Arthur
Eddington tijdens de eclips van 29 mei 1919 nabij de zon verschoven
sterposities aantoonde, wilde iedereen erover meepraten.
Maar een groot verhaal voor leken moet op begrijpelijke manier op de markt gebracht worden. Na één wonder of miraculeuze voorspelling wordt iemand nog niet heilig verklaard. Ook andere stromingen kunnen aanspraak maken op wonderen. Met wel acht miljard mensen op aarde zijn er altijd wel eens uitzonderlijke mensen en gebeurtenissen te vinden. En moet u al die wonderen geval voor geval horoscopisch verifiëren? Ik weet het niet.
Maar ik weet wel hoe economen en psychologen ons voorspellen hoe een miraculeuze interpretatie van de werkelijkheid goed verkoopt. Hoe u vooroordelen te gelde kunt maken op een phishing for fools markt, zoals Nobelprijswinnaars George A. Akerlof and Robert J. Shiller beschreven in een leerzaam boek:
Hier wat tips. U moet uw visie net als J.S. Bach in zijn Kunst der Fuge slim repeteren zonder in herhaling te vervallen, want anders wordt u als een doordrammer gediskwalificeerd. En u kunt ook niet vereisen dat uw lezers het boek Quantum Mechanics, The Theoretical Minimum van Leonard Susskind hebben gelezen. Met dorre logica ontkracht u de potentie van iedere folkloristische mythe. Houdt het simpel, want anders verliest u de aandacht van het grote publiek. U moet uw kiezers juist wat variatie en interpretatieruimte gunnen, zodat ze uw verhaal op hun manier kunnen volgen. De grondtoon van uw lied moet evenals de melodie van het hart volstrekt helder zijn, zodat iedereen die in de juiste stemming is gebracht dat verhaal moeiteloos kan meezingen. En uw verhaal moet natuurlijk aantrekkelijk verpakt worden voor uw doelgroep van zoekers naar de waarheid. Want ook dolenden stemmen in verkiezingstijd. Over die populistische benadering schreef ik in Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar:
Voor zover ik weet kunnen samenwerkende astrologen beroemde personen redelijk goed verklaren, maar met hun astrologische tweelingen hadden ze nog wel wat problemen. Want die schijnen toch weer anders te zijn. Maar die komen niet in de publiciteit en daarom is er geen onderzoek naar gedaan. Natuurlijk is dat een flauw argument, want onderzoek met controlegroepen of met time twins is vrij gemakkelijk uit te voeren. Waarom vindt dat onderzoek niet plaats? Dat onderzoek heeft al lang plaats gevonden, maar er werd geen aandacht aan besteed. We zijn nog te druk met andere problemen bezig was het bekende excuus.
Quantum theoretici zien na vele jaren studie een quark in hun deeltjesversneller verschijnen en een astroloog ziet na een bijscholing over asteroïden een alles verklarend aspect in uw horoscoop. Maar wat zagen ze nu eigenlijk? Bewezen en welomschreven feiten? Een mengelmoes van feit en fictie? Of was het slechts een toevallige bevestiging van een obsolete theorie? Ik weet het niet. Wie zal het zeggen? Om die reden zijn er veel verhalen in omloop over hoe de wereld in elkaar zit. En steeds weer moet de vraag gesteld worden of het verhaal dat u via uw opvoeding of in de media meekreeg realistisch was of slechts een beeld of metafoor. Ging het om lokale feiten, een landelijke trend of was een goed verzonnen verhaal? Hoe kunt u dat ooit weten als u er zelf niet bij was toen dat verhaal ontstond?
Informatie over zaken die uw leven diepgaand beïnvloeden kunt u zelden zélf achterhalen. Om de waarheid enigszins te reconstrueren moet u wel een beroep doen op betrouwbare leraren en voorlichters. Want ware expertise vergt jaren studie, waarin u kennis neemt van het onderzoek van de reuzen in het vakgebied. Maar zo'n studie valt niet mee, omdat de wetenschappelijke revolutie gepaard ging met veel feiten, rekenkunst en concepten. Daarom zijn geautoriseerde opvolgers van die intellectuele reuzen nodig, denk aan professoren, vertalers en onderwijzers, voor de vertaalslag van de oorspronkelijk gevonden feiten, aannames en conclusies naar het denkraam van de gewone man.
Zo vertalen wetenschapsjournalisten wat er onder wetenschappers leeft naar een leesbaar artikel in de wetenschapsrubriek van uw krant, waarin de essentie van de besproken kwestie zou moeten staan. Maar of dat artikel inhoudelijk klopt kunt u niet bepalen, zolang u dat vakgebied niet op een wat hoger niveau volgt. En op dezelfde wijze biedt een politiek redacteur u zijn samenvatting van een kamerdebat over een politieke kwestie. En dat verslag uit uw favoriete krant neemt u maar voor lief, zolang u niet in staat bent om alle details zelf te verifiëren.
Maar wat moet u doen met de verhalen in andere kranten, zeg maar de kranten van de oppositie? Die benadrukken weer andere details. En daarmee vertellen ze u ook een ander verhaal. Is dat dan fake news dat u maar beter kunt negeren? U weet het niet en u wilt het ook niet weten, omdat u geen tijd hebt om alles door te nemen. Het bestuderen van uw eigen nieuwsbronnen kost al veel tijd. U kiest er dan maar voor die bronnen te vertrouwen die goed bij uw standpunt passen. En dat zijn de media die volgens uw normen en waarden helder en begrijpelijk uitleggen hoe de wereld in elkaar zit. En voor de een zal dat het Financieel Dagblad zijn, voor een ander De Telegraaf en vaklieden zweren natuurlijk bij hun vakbladen.
Bij complexe maatschappelijke zaken zullen heel wat deskundigen bij zo'n vertaalslag betrokken zijn. Want het gaat dan niet alleen om de details van academische kwesties, maar ook om de consequenties van dat weten voor de gewone man. Denk aan een commissie van sociaal-medische geleerden die aan de regering en het parlement een advies over een pandemie moet uitbrengen. Ze achten een lock-down noodzakelijk. Na die sociaal-medische rapportage volgen er discussies door meer economisch of juridisch geschoolden over de maatregelen die we zouden moeten nemen. En uiteindelijk verschijnen er nieuwsberichten, commentaren en spotprenten in de krant. Soms gebeurt dat op de voorpagina, maar niet minder belangwekkende statistieken verschijnen hoogstens als een kort berichtje ergens achter in de krant. Zo overlijden er jaarlijks meer dan een miljoen mensen aan tuberculose, maar geen haan die daar naar kraait. Want dat is een pandemie die elders woedt.
De kennis van nu is ook niet alles. Pas gepromoveerde academici beseffen hoe provisorisch hun weten eigenlijk is. Ze zien dat concepten, feiten en normen met de tijd veranderen. En daarbij gaat het niet alleen om uitgestorven diersoorten en andere concrete zaken, maar ook over fotonen, zwarte gaten, economische groei en andere concepten, die nog niemand in het echt heeft gezien. En zo kunnen ellenlange academische discussies ontstaan over ogenschijnlijk fictieve problemen.
De kenbare wereld is verbrokkeld en de grote lijn ontbreekt. Wat u ziet of ervaart hangt af van uw toevallige visie op de werkelijkheid. Dat relativisme kenmerkt het postmodernisme:
Maar die jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw brachten ook belangrijke omwentelingen teweeg. Zo kregen traditioneel minder bedeelde volken, naties en burgers steeds vaker een democratische stem. Want op een metafysisch beter weten kon geen volk, natie of burger zich nog beroepen. Het relativisme maakte ook de weg vrij voor een revolutie in de wetenschap, nadat statistische methoden werden toegepast in de levenswetenschappen. Meten is weten werd een leidend principe, waar voorheen kwesties door ideologische twisten en oorlogen werden beslecht. Het doel werd om door steekproeven en experimenten kennis te vergaren, in plaats van bewijzen aan te dragen voor wat men vanuit zijn zuil al zeker wist. En zo groeiden de eens verzuilde universiteiten weer naar elkaar toe en kregen ook traditioneel minder bedeelden zicht op een betere toekomst.
Vanwege de continue beroering in de postmoderne wereld is het zinvol om regelmatig uw ideeën aan de realiteit te toetsen. Fact checking heet die gewoonte. Dat doet u door met zo weinig mogelijk vooringenomenheid waar te nemen, in plaats van aan te nemen dat u het al weet. En daar hebt het helikopterbeeld van de adelaar voor nodig. De arend is in de astrologie het hogere beeld van meer defensief ingestelde schorpioen. Psychologen spreken ook wel van metavisie: Een hoger perspectief dat de korte termijn belangen van uw huidige tunnelvisie overstijgt. En de meer filosofisch ingestelde natuurwetenschappers (wetenschapsfilosofen) spreken al eeuwen over metafysica:
Als u als praktiserend astroloog al aan kleinschalig metafysisch onderzoek doet, dan is dat mooi meegenomen. Dan hebt u als ervaringsdeskundige een voorsprong op de rest. Maar pas op voor zelfgenoegzaamheid. Want in de postmoderne wereld gelden de verhalen van weleer niet meer. Verouderde tradities hielden niet stand. Bijna altijd bent u bij uw onderzoek ook op recente bronnen van kennis en informatie aangewezen. U moet dus wel te rade gaan bij deskundigen die hun kennis op de huidige stand van de wetenschap baseren. Tenzij u tevreden bent met discussies binnen uw eigen kring.
Uw leraren vertelden u ooit eens hoe u de wereld het best kon bezien. En als u dat verhaal goed van hen overnam kreeg u misschien wel een tien. Dan werd u hun favoriete leerling. Misschien mocht u anderen wel in dat leergoed onderwijzen. Maar als moderne deskundigen uw zienswijze, observaties en conclusies later weer betwijfelen, dan moet u met goede argumenten aankomen om de houdbaarheid van uw blijkbaar verouderde visie aan te tonen.
Wie stelt, bewijst heet dat principe in recht en wetenschap. Zo'n bewijs vereist tegenwoordig veel meer dan het presenteren van wat ad hoc verbanden aan de hand van casuïstiek voor een select publiek. Want met kleinschalig onderzoek of een traditioneel verhaal op een bijzondere school brengt u nog geen grote lijn aan in een verbrokkeld geheel. Het wordt hoogstens binnen uw doelgroep een populaire visie. Uw opsomming van argumenten en feiten kan volgens uw hogere logica nog wel correct zijn, maar het moet ook geldig zijn in de ogen van minder bedeelden die uw maatstaven en observaties kunnen betwijfelen.
Iets zien of ervaren wat anderen niet kunnen inzien noemen we een illusie of hersenspinsel. Iets niet vatten dat wel bestaat noemen we onwetendheid. Iemand die het wel ziet kan u er op wijzen. Zo kan een ervaren vogelaar u leren veel meer vogels te zien en te herkennen. En als die vogeldeskundige (ornitholoog) tevens een ervaren universitair docent is, mogen leerlingen op een verantwoorde kennisoverdracht rekenen. Het leidt tot toegenomen kennis, die op een objectieve manier te toetsen is. Maar gelden deze simpele basisregels met betrekking tot kennisoverdracht ook voor de astrologie?
U
zult een zeldzame vogel niet zomaar zien als u slechte ogen hebt, die
vogel niet eens kent of wilt zien, het laatste exemplaar al
uitgestorven is, de vogel zich goed verstopt heeft of als u niet lang
genoeg zoekt en nadenkt. Dat zijn vanzelfsprekende zaken.
Een vogelaar kent ze en handelt ernaar als hij op zoek gaat naar zeldzame vogels. De vogelaar neemt de tijd om de vogels te observeren. Hij zoekt ze op plaatsen waar ze eerder gespot zijn. De vogelaar heeft een vogelgids op zak om soorten te kunnen determineren. Hij gebruikt een verrekijker om afstand te houden en houdt zich koest om geen enkel dier af te schrikken, want hij respecteert hun habitat. En zo hoopt de vogelaar een zeldzame vogel aan te treffen, iets te ervaren dat een gewoon mens maar zelden ziet: Ik zie, ik zie wat jij niet ziet.
Zo'n ontmoeting geeft natuurlijk grote voldoening. En de vogelaar is al helemaal in zijn sas als hij een fraaie foto van die vogel in zijn eigen leefomgeving kan maken. Natuurlijk niet zo'n goed georkestreerde foto van een triomfantelijke jager met "zijn" zojuist gedode leeuw onder de laars, maar gewoon een foto van een levende vogel in zijn natuurlijke habitat. Zoals in het vogelplaatje hiernaast.
De vergelijking met de astrologie komt op. Ook daar zult u een bijzondere kosmische samenhang niet zomaar inzien, als u niet opmerkzaam bent, die samenhang niet wilt zien, de samenhang verborgen is of als u niet lang genoeg zoekt. Respect voor andermans visie, volharding en aandacht zijn nu eenmaal nodig in al uw zoektochten in het leven. Iets roepen als "God en de zwaartekracht bestaan niet, want ik kan hen niet zien", is gewoon te kort door de bocht. Want er bestaan zoveel verborgen zaken in deze wereld die een doorsnee mens niet kan zien of kan bevatten. Want ons werkgeheugen is maar beperkt. Daarom slaan we gevonden feiten in bibliotheken op.
Maar u kunt wetenswaardige bijzonderheden wel min of meer beleven als u gericht op specifieke fenomenen let, zoals theologisch, biologisch of natuurkundig geschoolden dat op hun vakgebied doen. Na zo'n verdiepende cursus begrijpt u soms verborgen zaken die anderen niet willen inzien. Daarom zal een ieder zich toch wel eerst wat in het astrologische wereldbeeld moeten verdiepen, voordat hij kan beoordelen of de astrologische aforismen overeenkomen met wat astrologen hadden verwacht. Of nog niet helemaal, gezien de omvang en complexiteit van kosmische zaken.
Voor astrologen is zo'n verificatie van astrologisch belangwekkende feiten een heel subtiel proces, waarbij veel factoren een rol kunnen spelen. Soms lukt het meteen, dan weer met moeite en soms lukt het helemaal niet. Misschien zagen astrologen wel eens een mineur aspect over het hoofd of misten ze de betekenis van een pas ontdekte asteroïde als hun duiding even niet klopte. Een menselijke vergissing is zo gemaakt. En ook met in het verleden effectief bevonden algoritmen kunt u de fout ingaan als de tijden veranderen. Vooral bij experimenteel onderzoek ging het vaak mis, maar het zou best wel eens kunnen, houden astrologieboeken hun lezers hoopvol voor. Want ook het door de quatummechanica gepostuleerde Higgs deeltje werd pas na jaren speuren ontdekt. Er is altijd wel ruis in een deeltjesversneller. Zelfs de invoering van het nu vanzelfsprekend geachte vrouwenkiesrecht liet eeuwen op zich wachten.
Moderne astrologen gebruiken tegenwoordig snelle computersoftware om berekeningsfouten en gemiste astrologische aspecten te vermijden. Maar door die slimme astrologische software en hun algoritmen konden ook miljoenen leken astrologie bedrijven. Amateurs vonden altijd wel eens iets van hun gading, maar statistici vonden zelden wat van waarde. Ze keken blijkbaar op een andere manier naar de data. En daar hadden astrologen natuurlijk grote moeite mee.
In de ogen van astrologen is een ongericht empirisch onderzoek naar groepen zoiets als een olifant die hun geliefde porseleinkast bestormt. Astrologen weten dan wel wat de uitkomst zal zijn. Het is alsof een Socrates of astrologische kleuter u met een kruisvuur van hoe en waarom vragen uw nieren beproeft. Er blijven na zo'n zinloos dispuut met onwetenden slechts puinhopen van uw hoger weten over. En dat werd dus het verwijt van astrologen aan sceptici die hun onderzoek wel eens objectief over wilden doen. Er blijft niets van onze eeuwenoude kennis over als u ons kind met het badwater weggooit. U moet gewoon wat beter door onze astrologisch bril leren kijken. Zo doen wij dat al eeuwen met veel succes.
Maar is dit verwijt en tegenargument terecht? Is dat onderzoekende gedrag van empirici schadelijk? Wie of wat zou daar schade onder kunnen lijden? Hoe en op welke manier? Vogelaars bestuderen vogels. Sterrenkundigen onderzoeken planeten, sterren en sterrenstelsels. Theologen onderzoeken de menselijke relatie met diep in het hart van de mens verborgen bronnen. Maar wat onderzoeken astrologen nu eigenlijk? Repeterende gebeurtenissen in Sterrentijd? Het numineuze? De betekenis van verouderde mythen en sagen voor onze tijd? Ik weet het niet, maar ik wens een eventueel zo boven, zo onder principe wel empirisch te kunnen onderzoeken. Anders wordt ik duizelig van de vele mogelijkheden.
Gelukkig zullen de goden en planeten niet verschrikt wegvliegen voor een gedegen empirisch onderzoek. En ook de kosmische orde wordt niet door kritische vragen verstoord. Wie weet zijn sceptici wel een noodzakelijk onderdeel van Gods Hoger Plan, zodat ze astrologen en theologen kunnen beproeven. Zonder kennis van het kwaad bestaat het goede niet, stelde de filosoof Thomas Aquinas al vast. Het volle leven bruist dankzij al die tegenstellingen, waarbij het een niet zonder het andere kan. Althans zo zou het moeten zijn als we alle feiten mogen laten tellen. Maar dat lukt alleen als we even onbevooroordeeld als een jong kind naar de wereld kunnen kijken.
Het lijkt bij de metafoor van de stampende olifant in de porseleinkast vooral te gaan om het verstoorde evenwicht in de astroloog zelf. Zeg maar, zijn binnenwereld, zijn denkraam, zijn idee van een kosmische orde. Wat we in de binnenwereld van astrologen aantreffen is een subtiele wereldbeschouwing die niet door iedereen wordt begrepen. In ieder geval niet door de moderne encyclopedisten en de mainstream media, die de voormalige koningin der wetenschappen als een pseudo-wetenschap bestempelden. Wat is hier aan de hand?
In de wetenschap en de rechtspraak wordt terecht getwijfeld aan de objectiviteit en de nauwkeurigheid van de menselijke waarnemer. Mensen zien maar een klein deel van het geheel en dat doen ze ook nog eens op een vervormde manier. Hierbij spelen onze gebrekkige zintuigen, beperkte ervaring en complexe conditionering een belangrijke rol. Daarnaast hebben mensen ook nog eens allerlei persoonlijke voorkeuren en belangen die hun beoordelingsvermogen ernstig beperken.
Om die reden worden bij voorkeur door iedereen afleesbare meetinstrumenten voor waarnemingen gebruikt. Denk aan beveiligingscamera's, bankafschriften, afgetapte mail en telefoongesprekken en geavanceerde apparatuur om naar DNA sporen te zoeken op plaats van het delict. Dat zijn de objectief gevonden feiten en omstandigheden die behulpzaam zijn bij waarheidsvinding. En dat mogen in de sociale wetenschappen ook wel subjectieve antwoorden op vragenlijsten zijn. Want ook het subjectieve behoort tot de menselijke realiteit. Mensen zijn subjectieve wezens die door subjectieve ouders, leraren onder beperkte omstandigheden werden opgevoed. Onzichtbare emoties (Lat. movere = bewegen) en persoonlijke belangen sturen aldoor ons gedrag en gevoel voor rechtvaardigheid aan. Die subjectiviteit is nog geen reden om iemand het stemrecht te ontnemen. Integendeel. Maar u moet er in uw beleid wel rekening mee houden.
Vanwege die vertekeningen in uw wereldbeeld kunt u niet zomaar uw mening of uw waarneming als een voldongen feit presenteren. Uw persoonlijke ervaringen gelden immers niet voor iedereen. Uw persoonlijke visie is beperkt en kan van dag tot dag verschillen. En ook al denkt u volgens uzelf en anderen nog zo holistisch en verstandig; uw hond, kat of buurman zien het toch weer anders. Ze hebben een ander perspectief. En ook zonder u draait de wereld ook gewoon door. Of misschien wel vele werelden. Want volgens astronomen bestaan in ons heelal wel honderden miljarden melkwegstelsels, waarvan de bewoners denken dat ze in het centrum van de kosmos staan. Er bestaan blijkbaar van u en uw denken onafhankelijke objectieve werelden die gewoon hun gang gaan, wat u er ook van vindt. En laat dát nu eens de empirische werkelijkheid zijn die wetenschappers onderzoeken.
Uw reukvermogen is niet zo goed ontwikkeld als dat van een speurhond. U ziet niet zo scherp naar de sterren als de Hubble telescoop. U ziet en interpreteert maar een vervormde fractie van het geheel. En ook al kreeg u misschien wel eens gelijk in bepaalde kwesties, dat betekent nog niet dat die uitkomst voor u in de sterren geschreven stond. Want toevallig gelijk krijgen bestaat ook als de situatie steeds weer verandert. Maar als u in informatiefuik verkeert door slechts uw favoriete media te raadplegen, dan kan het soms lijken dat toeval niet bestaat. Maar dan hebben we eerder te maken met een selectieve blik op de wereld, dan met de empirische werkelijkheid.
De grote rol van toeval en bias bij nog niet door ons begrepen mechanismen is een bewezen feit, evenals de begoochelde staat van het menselijk bewustzijn. Maar ons naar zelfbehoud strevende ego ziet dat anders. Die verwacht dat ú de empirische werkelijkheid snel doorziet en beheerst. Zonder dat houvast van snel werkende algoritmes wordt ieder mens angstig en onzeker. En dat wilt u niet, want angst is een slechte raadgever. Van een onzeker iemand neemt niemand iets aan. En dat bemoeilijkt weer uw kansen op een succesvol sociaal leven. Waar uw ego dus behoefte aan heeft is een sterke persoonlijkheid die de risico's van het leven goed kan inschatten en mentale en fysieke afweermechanismen om potentiële bedreigingen adequaat te weerstaan.
En daar hebben moeder natuur en uw cultuur voor gezorgd. Een deel van die door uw ego benodigde levenskennis kreeg u al met uw opvoeding mee: Als je dit doet, gebeurt er dat. Een ander deel van uw egowijsheid, zoals de angst voor giftige slangen en spinnen, is aangeboren instinct. En ook al is de kans op een gifslang in de couveuse of op de intensive care heel klein, babies en delirante patiënten trekken de zuurstofslang meteen uit hun neus. Een geritsel in het gras zal u eerder wakker schudden, dan de herrie van van een motormaaier. Want aan dat laatste bent u al gewend. Vanwege uw aangeboren vermogen tot gezichtsherkenning zal de lieftallige blik van een verpleegster u geruststellen. Maar voordat u aan huidtherapie met knabbelvisjes begint hebt u toch wel wat weerstand te overwinnen.
Mens en dier speuren bewust en onbewust, actief naar patronen in hun omgeving die op zegeningen of gevaren voor hun kansen op overleving duiden. En regelmatig stuiten we daarbij op toevallige patronen, die niet zo duurzaam blijken te zijn. De Wikipedia spreekt dan van Pareidolie:
Als
u achteloos voorbijdrijvende wolken bestudeert, herkent u soms
(ver)gezichten. Misschien zag u wel dé wolk van de God van
Israel in de woestijn. Als een zwervend woestijnvolk ergens behoefte
aan heeft, dan is het wel een water brengende regenwolk. Dat is de
weg om te gaan. Of zagen ze slechts een fata morgana? Hoe liep dat
verhaal af?
Voor een natuurmens kan de vorm van de wolk een teken zijn dat alles stroomt en bezield is: Panta rei! Maar voor een fysicus was het maar de tijdelijke vorm van een wolk: Een toevallige combinatie van regendruppels. Maar geen wolk van God. Waarin moet u geloven?
De natuurmens zou de fysicus kunnen repliceren:
Het argument dat iedereen slechts in het hier en nu zou moeten leven om de dagelijkse werkelijkheid te kunnen ondergaan is een ijzersterk empirisch argument. Want culturen die over vlijmscherpe metalen zwaarden beschikten kwamen met hun retoriek immers veel verder dan houtje touwtje beschavingen. Ze hanteerden geen gerede argumenten, maar speelden effectief op de man. Wie niet voor mij is, is tegen mij. Dus hakt u zo nodig hun kop eraf. Waarom zouden ooit de eens door anderen gevonden feiten voor u gelden, als u het met een zwaard in uw hand heel anders ervaart? En uw voordeel evident blijkt? Want met dat zwaard in uw hand krijgt u toch wel veel meer volgers. Vraag het despoten als Vladimir Poetin en de Xiping.
Schijn bedriegt en macht corrumpeert zijn de bekende tegenargumenten. De al dan niet toevallige bevestiging van uw eigen gelijk maakt u spiritueel gezien lui volgens vrijwel alle goeroes in ieder veld. Want het kan altijd toch weer verkeren. Misschien komt een door u aangestelde generaal of sergeant op het idee om een coupe tegen uw dictatorschap te plegen.
Wie bestudeerde de werkelijkheid van dergelijke machten, grootheden of meningen ooit op een objectieve manier? Wie of wat bepaalt de regels? Wat maakt een aannemelijk verhaal? Was het een wetenschappelijke visie die uw voorkeur had? En vanuit welke discipline? En vanuit welke faculteit? En vanuit welke stroming gezien? Of werd u na een snelcursus in wonderen plots verlicht? En overzag u ineens het hele plaatje, zoals een grote profeet vanaf een hoge berg. Maar hoe maakt u uw hemelse inzicht het klootjesvolk duidelijk? En hoe vergeet u uw verheven inzicht de volgende dag al niet meer? Want ook ook dat komt voor, weet ieder gewoontedier.
Misschien werd uw met bepaalde tradities opgevoed die op bijzondere dagen schijnen te gelden. Dan hebt u te maken met repeterende patronen. Op zondag geloven we dit, maar op de maandag zien we het weer anders. Dat is het bekende verhaal van de zeven planeten uit de antieke wereld over de dagelijkse menselijke praktijk van goede voornemens op zondag en de wispelturige wekelijkse praktijk:
De antieke Grieken en Romeinen die zich met menselijke praktijken bezig hielden waren beslist niet oliedom. En zeker niet die piepkleine elite die lezen en schrijven kon en hun mythes en fabels ook nog eens zó konden verwoorden, dat ze door het nageslacht als relevant werden gezien en bewaard. Dat vereiste eeuwen voor de uitvinding van de boekdrukkunst geduldig monnikenwerk en immense devotie, een instelling die u niet vergelijken kunt met uw vluchtige likes op social media tussen al uw dagelijkse beslommeringen door. Gelooft u nog steeds in die eens aan u aan overgeleverde kennisfuik en de steeds weer opnieuw aangeleverde verhalen? In welke kennisfuik wenst u te blijven verkeren? Heeft het voor u zin om naar eeuwige wijsheid te zoeken. Of komt u er nu al uit?
Veel mensen die heilige boeken lezen doen dat naar eigen zeggen tot hun eigen vreugde. Hun geliefde ouders wisten het immers beter. Maar degenen die zich actief tegen hun (voor)ouderlijke cultuur of godsdienst wilden afzetten werden ook door door die dogma's beïnvloed. Want de vele culture voorbeelden, vooroordelen, dogma's of archetypen waarmee u opgegroeid bent zet u niet zo maar uit.
Wie bent u nu eigenlijk in het echt? Wat is uw deugd(zaamheid) en wat is nep aan uw persoon en de gemeenschappen waarmee u zich al dan niet vrijwillig identificeerde? Wie bent u nu echt? Wat is zelfkennis? Waar gaat het om in uw leven? En in welke staat van vermetele kennisvergaring bevindt u zich aldoor?
We komen op die belangwekkende theologische - want het gaat in de in Egypte en Babylon geboren Hebreeuwse en in Romeinse tijden herschreven Joods-Christelijke astrologie om de verhalen van de 12 stammen van Israel en de 12 discipelen van Jezus - filosofische en astrologische vragen terug als we met u de De horoscoop van Donald Trump bespreken.
Maar aan astrologie doen de vrijheidslievende en een vuurwapen bezittende Christelijke aanhangers van Donald Trump niet meer. En dus zullen ze mijn gerede observaties negeren. En zullen ze er net als Donald Trump heel vatbaar voor zijn mediagenieke confabulaties zijn .
Maar eerst en vooral gaat het volgens empirici om het correct documenteren en presenteren van de actueel gevonden feiten. En daar zijn journalisten, rechercheurs, juristen en wetenschappers in getraind. Maar confabulerende populisten als Donald Trump hebben daar evident moeite mee. En dus verzon hij zijn mediagenieke Make America Great Again (Maga) verhaal.
En veel achtergestelde kiesgerechtigde Amerikanen, die te lui of te arm waren om de normale en meer genuanceerde nieuwsbronnen te raadplegen geloofden Trumps compacte op Twitter of X verspreide verhaal (gesponsord door de miljardair Elon Musk).
De mediagenieke pathologische leugenaar Donald Trump kon vreemd genoeg leugen na leugen op Twitter verspreiden en daar altijd weer mee weg komen voor zijn eigen publiek en zelfs voor justitie. Want het recht op vrije meningsuiting en wapenbezit geldt in de Verenigde Staten als een hoog goed.
Maar als de volgens de pathologisch leugenaar Donald Trump en het hem getrouwe Jezus gezinde publiek de oliedomme Kamela Harris of de sleepy Joe Bidden zich wel eens verspreekt, dan hebben we volgens Trump wel een case for justice in zijn nieuwe magische Make Amkerica Greet Again media campagne voor nieuwe wereldorde. Want volgens Trump zijn de ware boosdoeners het corrupte establishment van de niet hem gezinde pers en de ambtenaren van justitie, die aldoor liegen en bedriegen. En wat moet je dan met die oppositie doen? Ontsla hen! Want Trump was volgens zijn eigen retoriek slechts hun onschuldige slachtoffer. Maar is dat niet de bekende projectie van een evidente narcistische persoonlijkheid?
In een op gerechtigheid en wederkerigheid georiënteerd kennisgebied is het belangrijk om onderscheid te maken tussen de gevonden feiten en omstandigheden van ooggetuigen, van horen zeggen kennis, interpretaties door experts en subjectieve meningen.
Feiten kunnen objectief door verschillende mensen worden vastgesteld door middel van waarneming of onderzoek. Over de gevonden feiten zou geen discussie mogen ontstaan. Maar het kan lastig zijn om uit láter waargenomen feiten en getuigenissen de ware toedracht van gebeurtenissen uit het verleden te herleiden. Dat leert ieder kind dat meedoet aan het Fluisterspel - Doorfluisterspel - SpelActief en dat weet ook iedere advocaat. Het gaat dan steeds weer over van horen zeggen kennis. En dat is niet zo betrouwbaar als de oorspronkelijke getuigen van dat schouwspel al zijn omgelegd, omgekocht of vanwege bedreiging anoniem wensen te blijven:
Waardevrije rechtspraak en wetenschap zullen altijd wel een utopisch ideaal blijven, maar het gaat er bij de verslaglegging om dat er geen onnodige discussie ontstaat over basale journalistieke vragen als wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe iemand een bepaald aspect van de werkelijkheid heeft onderzocht. Dat recht op volledige informatie is belangrijk, omdat het tot toegenomen kennis, welvaart en gerechtigheid kan leiden. En daarom stimuleren vooruitstrevende staten wetenschappelijk onderzoek en een vrije pers.
Een waarneming van de Hubble Space telescoop is vele malen scherper dan iemands UFO waarneming in een door lichtvervuiling en smog vertroebelde atmosfeer. Maar die telescoop zag maar een fractie van het geheel. De telescoop stond immers gericht op een piepklein deel van de kosmos, maar niet op de door u waargenomen graancirkels, vliegende schotels en andere paranormale fenomenen. Maar uw waarnemingen komen niet in de krant. Ze worden door anderen afgedaan als subjectief. En is dat dan toeval of niet?
In alternatieve kringen wordt volop over het hoe en waarom van die vraag gespeculeerd. Want die door openbare instituten en mainstream media gepresenteerde feiten mogen dan wel objectief lijken te zijn, maar wie weet waren ze wel bewust zo geconstrueerd. En of het nu om een slimme framing van een gevonden werkelijkheid gaat of om platte censuur, in ieder land of organisatie komt zoiets wel voor. Dat is nu eenmaal een kwestie van overleven in de politieke praktijk van het slim zaken kunnen doen.
Complotdenkers kunnen dus terecht veronderstellen dat autoriteiten hun ondergeschikten misleiden met als doel dat de burgers braaf doen wat de hoge heren beogen, terwijl allerlei misstanden verborgen blijven. Want ook dat komt dagelijks voor. Maar dat het bedrog van overheden, bedrijven en instituties vindt wel in meer of mindere mate plaats. En ook de motieven van autoriteiten kunnen nogal eens van elkaar verschillen.
Soms is censuur evident aanwezig, als via wetgeving de vrijheid van meningsuiting over bepaalde onderwerpen wordt opgeheven. Verschrikte journalisten vluchten dan weg naar ander land, zoals trekvogels de winterkou vermijden. Maar ook zonder zo'n officieel taboe doen alle burgers, wetenschappers en journalisten aan zelfcensuur. Iets verzwijgen en leugentjes om bestwil zijn in de sociale jungle nu eenmaal vereist om te kunnen overleven. Maar het objectief rapporteren van de gevonden feiten blijft nog wel een publiekstaak van journalisten en wetenschappers. Ook al lijkt de tijd er soms nog niet rijp voor om erover te publiceren binnen uw weldenkende gemeenschap.
Zijn die kritische vragen van complotdenkers dan nog wel relevant? Niet echt, als hun argumentatie slechts op insinuatie, zelfbedrog of open deuren zijn gebaseerd. En zeker niet als de gevonden feiten en omstandigheden al uitgebreid door journalisten, wetenschappers en het regeringsbeleid controlerende parlementariërs en senatoren zijn onderzocht. Het wordt pas interessant als u nieuwe feiten aandraagt waarmee u verouderde standpunten kunt weerleggen. Conjectures and refutations noemde de wetenschapsfilosoof Karl Popper dat proces. Maar dat betekent nog niet dat we dan maar in onbewezen alternatieve theorieën moeten geloven. Want voor iedere partij geldt: Wie stelt, die bewijst. U wordt na het succesvol aantonen van misstanden elders - doorgaans een makkie - nog niet door de paus heilig verklaard.
Wetenschappers proberen bias te voorkomen door transparant over hun motieven en methodes te zijn. En ook politici en beleidsmakers hebben geen behoefte aan blinde vlekken. Toch kan iedereen wel voorbeelden aandragen van justitiële dwalingen en andere uitzonderingen op de regel. Maar ondermijnt dat de rechtsstaat? Nee, het simpele feit dat u machthebbers kunt bekritiseren zonder in een strafkamp te belanden is juist de kracht van een rechtsstaat. Foute of falende politici kunnen in een democratie worden weggestemd. Zo kunnen we van fouten uit het verleden leren. En daarom is een vrije pers in iedere rechtsstaat zo belangrijk. Ook al verhoogt die vrije pers het vertrouwen in de regering niet.
Is de relatieve onbetrouwbaarheid van overheden en politici een goede reden om door de overheid betaalde wetenschappers en ambtenaren niet meer serieus te nemen? Of om de wetenschappelijke instituties en hun data al bij voorbaat te wantrouwen? Nee. Een zeker mate van scepsis blijft nodig. Maar het ontbreken van 100% zekerheid is nog geen reden om dan maar voor absurde en lastig te verifiëren aannames van complotdenkers te gaan. Wie stelt en bewijst er dan nog iets? En gaan die complotdenkers zoveel beter om met opbouwende kritiek? Ik mijn ervaring niet.
Gezonde scepsis is prima, maar met achteraf opgestelde complottheorieën kunt u van alles beweren of verklaren. En dat doen astrologen soms ook met de verkeerde horoscoop in de hand. Of theologen met uit hun verband gerukte bijbelteksten. Is dat dan blufpoker of het bewijs van hogere metafysica? Moet u die voorgangers dan wegstemmen of bewonderen?
Ik weet het niet. Ik doe slechts onderzoek naar de gevonden feiten. Maar ik heb er wel een mening over. Gevonden feiten behoeven volgens mij geen verklaring. En al helemaal geen ad hoc astrologische of theologische duidingen. Want zolang u een voorval niet van tevoren kon voorzien, blijft ook iedere achteraf verklaring maar onbewezen speculatie.
Astrologische aforismen hebben doorgaans geen voorspellende waarde. Ze werken slechts als iemand zich ermee identificeert: Ik ben een ram, actief en gedreven. In dat zelfbeeld kunt u geloven. Het geeft u houvast. Als u wint, bevestigt dat uw voorkeur of geloof. Als u verliest vindt u vast wel een excuus. Uw geloof in iets lijkt voor u te werken. Het houdt uw zelfbeeld in stand. Maar wie is wie in dat woordenspel? Met een wereld die zich weinig van uw vooroordelen aantrekt, hebt u nog steeds te maken. Moet u die ongelovigen dan maar bekeren en als ze niet willen luisteren simpelweg bombarderen? Dat doen despoten, maar u niet.
Geen mens kan de waarheid voor zichzelf opeisen. Er zal toch wel sprake moeten zijn van universeel verbindende waarden en normen, zodat ieder mens die de moeite neemt kan begrijpen wat er met een bepaald woord of idee wordt bedoeld. En dat begint al met het simpele Aap-noot-Mies verhaal op de kleuterschool, waar jonge kinderen leren wat de symbolen op hun leesplankje in de praktijk betekenen. Dat belangrijke onderwerp heet Semiotiek:
In politieke discussies zien we vaak door emoties gekleurde meningen en verwijten, als iedereen zijn zegje over iets mag doen. Maar bij wetenschappelijke discussies gaat het primair om de gevonden feiten en hun omstandigheden en niet om de motieven van de onderzoekers, die u toch zelden aantonen kunt. De gedocumenteerde feiten en omstandigheden kunt u niet zomaar weerleggen vanuit een “ik weet het beter” of “ik heb ervoor geleerd” perspectief. De gevonden feiten bepalen de basis van de empirische kennispiramide. Maar alleen in een universeel geldige empirische context kunnen gevonden feiten als zinvolle informatie worden gezien. En dat is zelden het geval in de toevallig gevonden waarden in een individuele horoscoop. Uitzonderingen op de regel komen voor. Maar daar hebben we verzekeringsmaatschappijen en sociale vangnetten voor, die hun premies op kansberekening baseren. Maar statistieken om een individuele horoscoop te evalueren ontbreken in de astrologische praktijk.
Vanzelfsprekend doen ook uw meningen en emoties er toe. Maar ze krijgen niet het laatste woord in de wetenschap of de rechtspraak. Het recht om over de gevonden feiten en omstandigheden te oordelen blijft voorbehouden aan deskundige onderzoekers en rechters. En die houden zich aan de voor hun vakgebied geldende regels en procedures. Niet de meningen van subjectieve fans en volgers bepalen de procedures in een rechtsstaat, maar het moeizame proces van de objectieve waarheidsvinding bepaalt dat justitiële proces. Daarna volgt een gemotiveerde straf of vrijspraak, ook al ziet de meerderheid van de bevolking dat anders. Dat is het grote verschil tussen een rechtsstaat en een door corruptie en willekeur gedreven nepstaat. De objectieve waarheidsvinding staat in een rechtsstaat voorop. En niet het wie betaalt, die bepaalt principe van corrupte lieden of de waan van de dag in een trial by media show.
Hoe vermijdt u scheel- en kokerzien? Hoe komt u dichter bij de objectieve waarheid?
De
eerste prioriteit bij iedere waarheidsvinding is het vermijden van
dubbelzinnigheid. Om die reden is een vogelaar blij met een van
kop tot staart foto van een vogel in zijn eigen leefomgeving. Als uit
die opname blijkt dat u een karekiet waarnam en geen bandopname van
een karekiet dan lijkt het hele plaatje te kloppen. En als u die
karekiet opnieuw opzoekt en hem zingen hoort, maar dit maal niet
ziet, begrijpt u het drievoudige niet uit dit bekende kinderlied:
Maar wat hebt u in dat geval eigenlijk waargenomen? Een karekiet of slechts het geluid van een karekiet? Was het wel dezelfde karekiet? Hoe weet u dat ooit zeker? Zong die karekiet wel exact hetzelfde lied? Hebt u dat objectief opgemeten of was het slechts uw impressie? Wat u volgens rechters en onderzoekers objectief waarnam was slechts een geluid in het riet. U veronderstelde opnieuw een karekiet waargenomen te hebben op basis van uw aanname dat het door u waargenomen geluid bij die eerder door u waargenomen karekiet behoorde.
Maar uw aanname is juridisch gezien nog geen bewezen feit. Het was slechts voor u aannemelijk. Maar wie weet haalde iemand wel een grapje met u uit. Zoals twee rivaliserende IVN vogelgroepen, die met vogelfluitjes in hetzelfde bos bosuilen trachten te lokken. Ze kwamen geen bosuilen tegen, maar wel elkaar in het holst van de nacht. Pas als u na het horen van een typisch karekiet-geluid iets kleins ter grote van een karekiet zich snel in het riet ziet verplaatsen en u verderop dat geluid opnieuw waarneemt, dan zou dat uw karekiet-waarneming al aannemelijker maken. Een vliegende bandrecorder met vogelopnames van Nico de Haan kunt u dan gerust uitsluiten. Maar u moet dat gebeuren wel filmen, anders is het maar uw verhaal.
Misschien vindt u dit voorbeeld wat ver gezocht, maar dergelijke zaken komen veelvuldig voor bij grapjassen, oplichters en spionnen. Bestudeer maar eens het NOS artikel Babygehuil uit vuilcontainer blijkt afkomstig uit speakers:
Dergelijke voorvallen zullen met de actuele technische mogelijkheden om met kunstmatige intelligentie (artificial intelligence) een schijnwerkelijkheid (virtual reality) te creëren steeds vaker voorkomen. Grootschalig bedrog met de gevonden feiten begon al met de boekdrukkunst en het gebeurt nu massaal op het internet. Zo identificeren veel mensen zich liever met hun atavar in een computerspelletje of met hun imago op Facebook, dan met de actuele realiteit. Maar daarmee kwam er nog niets nieuws onder zon. Want iedere liefhebber van natuurfilms, detectives, filosofie of politiek weet dat list en bedrog (Mimicry) onze natuur en cultuur al sinds mensenheugenis verfraaien:
De
ons aangeboren valkuil om iets aan te nemen in plaats van correct
waar te nemen levert allerlei juridische
en kentheoretische problemen op. Zie de Rabbit&duck
illusion hiernaast over
de "seeing that" versus "seeing as" ambiguïteit
waarover de filosoof Ludwig
Wittgenstein eens sprak.
Bij plant en dier zijn list en bedrog genetisch bepaald. Voor iedere soort is geslaagde camouflage en onzichtbaarheid een kwestie van overleven. En ook het bijbelse verhaal van Jacob de bedrieger is daar een goed voorbeeld van. Jacob moest het later weer met zijn tweelingbroer Esau goed maken. Want de innerlijke kern van de mens kan niet zonder het uiterlijke omhulsel bestaan. Maar toch er is altijd wel een voordeel met list en bedrog te behalen. Want ook al gaat het slechts om tijdelijke schone schijn, mimicry werkt vaak goed. Zo zal een vlinder met een groot oog op iedere vleugel een impliciete boodschap verspreiden: Probeer me maar niet op te eten, want misschien ben ik wel een veel groter roofdier dan jij. En dat idee schrikt veel roofdieren af.
Iedere onderzoeker weet dat het vreemd kan verkeren als hij niet over het hele plaatje beschikt. Want wat iemand uiteindelijk zag en beleefde, zeg maar zijn versie van het verhaal, is niet meer dan zijn interpretatie van een vluchtige ontmoeting met een object in een bepaalde context. En die ontmoeting kan er later weer anders uitzien: Zowel voor u, een ander, maar ook voor uw studieobject. En vrijwel altijd spelen nog niet eerder opgemerkte factoren een grote rol. In de rechtspraak zien we regelmatig dat verschillende getuigen andere verhalen vertellen. Als twee getuigen elkaar tegenspreken hebben we een objectief probleem. Maar is dat probleem opgelost als een van de twee getuigen zich terugtrekt of wordt omgelegd? Nee, natuurlijk niet. Dan zijn er juist nog meer getuigen nodig. En het liefst betrouwbare getuigen van niet criminele aard.
We zien zoiets ook als er verschillende stromingen binnen een pluriforme partij bestaan. Als de buitenwereld duidelijkheid wenst en de partij of een coalitie een keuze moet maken, wordt na stemming een compromis bereikt. Hierdoor verdwijnt de onenigheid binnen de partij tijdelijk uit zicht, maar ze is nog niet verdwenen. Het symptoom werd bestreden, maar de onderliggende oorzaak niet. Want ook een democratisch gekozen compromis is nog steeds een beperkte visie op de werkelijkheid. In een later stadium zal dat standpunt weer moeten worden herzien. En zo gaat het ook in de empirische wetenschap. Alleen de dogma's van antieke geloven worden niet herzien. Mensen met vastgeroeste denkbeelden graven zich liever in, dan dat ze een vruchtbare dialoog met andersdenkenden aangaan. Ze gedragen zich meer als bunkerbouwers, die ondergronds op betere tijden wachten en toeslaan als ze hun kans zien.
Hoe vindt die menselijke beperking (reductie) en vervorming (visie) van de werkelijkheid plaats? Wat we niet waarnemen of begrijpen, hoeven we ook niet te missen. Lacunes in ons wereldbeeld kunnen we negeren, ontkennen of tot taboe verklaren en zo ontstaat een vervormd wereldbeeld. Maar die vervorming gaat veel verder dan onze ontkenning. Want de leemtes in ons wereldbeeld vullen we aan met half door ons begrepen aannames, die we in het verleden hebben geleerd. Zo dachten onze(voor)ouders erover, dat leerden we op school, dit begrepen we uit de media of dat staken we op na een cursus astrologie. Ons ego moet nu eenmaal ergens mee beginnen. Geen ram begint zijn Ik ben met een schone lei.
En de grondslag van ons weten zijn onze impliciete aannames en geloofsovertuigingen. Die bepalen ons denken zonder dat we ons daar bewust van zijn. En daarom nemen we regelmatig de meest absurde uitgangspunten voor vanzelfsprekend aan. Maar dankzij socialisering en educatie sluit die "kennis" goed aan bij gelijkgezinden. En als we vervolgens zien wat ons brein geleerd heeft om te herkennen, roepen we verrukt of ontzet uit: Zie je wel! Dit kan geen toeval meer zijn. Maar een vreemdeling denkt daar misschien weer anders over. Die heeft dan een inburgeringscursus nodig om uw normen en waarden beter te leren kennen. Maar zo'n heropvoeding werkt natuurlijk niet bij de oppositie of bij bunkerbouwers.
Natuurkundigen voorzagen iets en gingen gericht op zoek naar een nog ontbrekend Higgs deeltje. Na jaren speurwerk troffen ze Higgs deeltjes aan in de Large Hadron Collider. Is dat eigenlijk niet hetzelfde wat een ervaren astroloog doet als hij uw horoscoop uitpluist en unieke astrologische treffers tevoorschijn tovert? Waarom tellen dié gevonden feiten niet? Waarom wordt daar geen ruchtbaarheid aan gegeven? Op dat juridische en empirische probleem komen we later terug, maar het heeft vooral te maken met een gebrek aan specificiteit en reproduceerbaarheid. Als een belofte opzettelijk vaag gehouden wordt kunt u van alles beweren. Zo bedrijven politici sinds mensenheugenis hun gesjoemel met woorden. Want een algemene boodschap van hun goede intenties komt bij een veel breder publiek aan. Maar dat kunstje konden de ontdekkers van het moeilijk aantoonbare Higgs deeltje niet flikken. Er was veel kennis van het statistische gedrag van elementaire deeltjes voor nodig om aan te tonen dit het geen toevallige vondst was.
Ongetwijfeld zullen veel mechanismen het menselijke denkraam beperken en vervormen, niet alleen psychologische en mathematische, maar ook biologische en sociaal-culturele factoren. Zo ziet de reukwereld van een kleurenblinde speurhond er volstrekt anders uit dan de geesteswereld van zijn meer visueel ingestelde baas. En ook tussen (sub)culturen en de vele sociale geledingen zullen mens- en wereldbeelden enorm van elkaar verschillen. Vanuit dat standpunt bezien is het een wonder dat er nog zoiets als een redelijk stabiele gedeelde kennis over de wereld kan bestaan. Zonder voortdurende bijscholing op het gebied van het ware, goede en schone zou zoiets moois nooit tot stand zijn gekomen. Maar daar zit 'em ook de kneep. Want die bijscholing in nobele leugens (*) kan u ook vooringenomen maken. Als dat al niet veel eerder via uw uw genen, karma of horoscoop was gebeurd.
Volgens diezelfde Plato zien minder verlichte lieden maar schaduwen van het geheel. Daarom is het belangrijk om in te zien dat uw persoonlijke waarnemingen vaak ook maar interpretaties zijn, die gebaseerd zijn op meer of minder correcte aannames. Als de achtergrond van het ambigue eendenplaatje op water leek, zouden maar weinigen aan een zwemmend konijn denken. De meeste mensen zouden klakkeloos aannemen dat het om een eend ging. Maar ook hazen en konijnen kunnen zwemmen, ook al doen ze dat liever niet. Staat dan onomstotelijk vast dat het om een eend ging? Nee, beslist niet. Maar dat zijn wel belangwekkende wetenswaardigheden bij iedere waarheidsvinding.
Een
filmpje of een follow-up studie van een ongeïdentificeerd object
(UFO) zullen u en anderen veel meer uitsluitsel geven over de aard en
het lot van dat nog onbegrepen voorwerp, dan een korte blik vanuit
een benepen gezichtspunt op het verkeerde moment.
Maar dat ruimere perspectief op de werkelijkheid biedt een doorsnee goochelaar, guru of astrologieleraar u niet. Omdat ze mogelijkheden en beperkingen van de voor hen werkende trukendoos maar al te goed kennen. Alleen een ware meester doorziet de trucs van zijn leermeester, maar een leek kan dat nog niet. Die verbaast zich zoals de van zijn geldbuidel beroofde man in het plaatje. Hoe kan dat nou? Het werd schitterend verbeeld op het aan Jeroen Bosch of een van zijn leerlingen toegeschreven schilderij van de goochelaar.
Het trekken van conclusies op basis van momentopnamen binnen een suggestieve context is een hachelijke bezigheid. Dat weet iedere illusionist of goochelaar, die u steeds weer kan laten zien dat niet alles is zoals het lijkt. En dat is al helemaal het geval als de illusionist de condities van zijn verbijsterende experiment in zijn eigen laboratorium kan bepalen. Zoals bij de staatstelevisie in een totalitaire staat, waar pollers voortdurend bijhouden wat het effect van iedere leugencampagne op het bewustzijn van de volksmassa is. Slaan de leugens niet aan, dan proberen ze een andere waarheid uit. Dat werkt, want volgens psychologen richten veel mensen zich slechts op de waan van de dag. Maar die volksmanipulatie werkt dan wel als een soort handelen met voorkennis. Het verstoort de markt en levert de valsspelers onverdiend profijt op. En stel daar als individuele burger uw gelijk maar eens tegenover in een corrupte staat.
Om vals spelen te voorkomen is het in de wetenschap gebruikelijk om experimenten over te laten doen in andere laboratoria, zeg maar vanuit een andere visie, zodat andere wetenschappers kunnen nagaan of uw ideeën over hoe de wereld in elkaar steekt ook dan nog wel kloppen. Achter de gordijnen van het heilige der heiligen mogen priesters hun hogere kunsten vertonen, maar in de wetenschap moet in principe iedereen mee kunnen doen. Het gaat dan om openheid en transparantie. Iedereen moet kunnen nagaan of een regel vaak genoeg klopt om er in de toekomst op voort te kunnen bouwen. In de informatica gaat het immers niet alleen om de gevonden feiten (data), maar ook om hun context. Pas als u weet in welke situatie een wonderlijke gebeurtenis plaats vond, kunt u het naar waarde inschatten. Juristen spreken van de gevonden feiten en omstandigheden. Een gevonden feit op zich, zegt hen nog niks.
Nog fraaier wordt de bewijskracht als slimme ingenieurs praktische toepassingen van empirische wetten kunnen bedenken. Als uw auto als een tierelier rijdt zal het met de thermodynamica wel snor zitten. The proof of the pudding is in the eating zeggen de pragmatische Britten dan. Pas als de motoriek stuk is of hapert, kijkt u weer onder de motorkap. En dan zit u wel met een empirisch probleem, dat soms alleen op te lossen is door alle relevante feiten onder de motorkap te onderzoeken. Maar een geoefende automonteur begrijpt het mankement na uw verhaal en een korte blik onder de motorkap vaak al meteen. Die lost het probleem snel voor u op zodat u weer verder kunt rijden zonder zelf onder de motorkap te moeten kijken. En daarom werkt dat empirische systeem zo goed voor u.
Maar geldt het werkt voor mij principe ook voor de achterafduidingen van astrologen? Ja, het kan gebeuren dat iemand zich in een astrologische duiding herkent. Maar veel anderen zullen daar weer andere ervaringen mee hebben opgedaan. En dat is toch wel heel wat anders dan met de wetten van de thermodynamica waar u doorgaans op kunt rekenen, hoe de planeten ook staan in uw horoscoop of die van uw automobiel. Volgens statistici die astrologische duidingen bestudeerden, deden astrologen het niet beter dan door toeval was verwacht. Maar dat kunt u niet van uw auto zeggen. Wat is hier aan de hand?
Daarover kunt u van alles lezen in Statistics - Astrodienst Astrowiki:
Over die wijze van redeneren ging Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar (Dutch).
Een kunstenaar die stelt dat zijn kunstzinnige product uniek en eenmalig is, kunnen we natuurlijk niet op de gebruikelijke manier beoordelen. Want weten is meten impliceert een gemeten waarde met een controlegroep of een andere objectieve maatstaf te vergelijken. Op die manier kunt u iemands IQ of lengte beoordelen en kunt u objectief vaststellen dat na een bepaalde ingreep uw auto weer normaal werkt. Maar wat als er geen controlegroepen beschikbaar zijn, maar slechts verouderde boeken zoals in de astrologie en theologie, waarvan de stellingen en hun implicaties slechts in uw hoofd overleefden? Of als u op een bijzondere school nuttige mythen, waarden en normen in uw hoofd kreeg ingeprent? Kunt u met die dergelijke kennis in uw hoofd ooit iets concreets voorspellen? Zelden.
Kunt u daarmee iets verhelderen of verklaren? Ja, betweters doen dat aldoor. Zo proberen u zo op het juiste spoor te zetten. Maar filosofen als Plato plaatsten doorgaans nog wel een knipoog in hun mieterse verhalen. Want meestal konden die heilige verhalen op meerdere niveaus gelezen worden, zowel letterlijk als figuurlijk. En dat geldt ook voor de symboliek van de astrologie en heilige boeken als de bijbel. Dat leidt ertoe dat u steeds maar weer op zoek gaat naar meer verdieping, om uiteindelijk bij paradoxen uit te belanden. En dan is het tijd om weer naar moeder aarde terug te keren. Wat is echt en wat is schijn?
Volgens astrologie auteur Rico Bulthuis, die zich evenals Simon Vestdijk behoorlijk in de astrologie verdiept had, was die bezigheid een merkwaardige intellectuele verslaving, waar je niet zomaar vanaf kwam:
Hoe gaan deskundigen die kunnen beschikken over actuele leerboeken en onderzoeksmethoden met unieke gevallen om? En dus met de in ieder levensverhaal verschijnende paradoxen? Als bedrijfsarts heb ik hier vaak mee te maken. Hoe weet u dat de werknemer zijn ziekte niet simuleert vraagt de werkgever dan? Moet u niet meteen medische informatie bij de behandelaar opvragen? En als hij daar nog niet eens is geweest, hem van fraude betichten? Nee, want nauwgezet luisteren, vaardig observeren en de juiste vragen stellen werken doorgaans heel goed om de werkdiagnose te stellen. Een ervaren arts of psycholoog weet zowel intuïtief als rationeel na enig doorvragen behoorlijk zeker of een werknemer een verhaal verzon of niet. Hoe werkt dat nu eigenlijk?
Maar de beoordeling blijft wel lastig bij mensen die in door hun ego verzonnen verhalen geloven. Want naïevelingen die in hen aangeleerde of door hen ervaren verhalen geloven zijn nog wel eerlijk. Dan gaat het niet om bewust liegen, maar om onwetendheid of eigenwijsheid. Die mensen moet u niet ontmaskeren, maar verlichten. En dat lukt vaak het best in een dialoog volgens de socratische methode, waarbij u aansluit bij wat u en uw cliënt al praktisch denken te weten, in plaats van een woordenstrijd aan te gaan over abstracte concepten:
Over de eigenschappen en prognose van grote groepen mensen kunnen empirici via steekproeven iets zeggen. En ze kunnen via metingen bepalen hoe een bepaald individu zich tot anderen verhoudt. Maar over de toekomstige eigenschappen van individuele gevallen kunnen ze slechts met kanswaarden iets zeggen:
Uw meetlat moet nauwkeurig en consequent zijn. We spreken van validiteit, als de meetlat meet wat het moet meten. Maar hoe werkt die meetlat met het vage astrologische symbolisme? En hoe vergelijken we unieke zaken? Voor die niche markten gelden bijzondere regels. We zien dat terug in de grillige prijsontwikkelingen op de kunstmarkt. Een Van Gogh die ooit voor een appel en een ei gekocht werd, kan op een kunstveiling miljoenen opbrengen. Het zou Vincent van Gogh beslist verbazen. Zoiets lijkt een mysterie te zijn, waar geen enkele logische verklaring voor te vinden lijkt te zijn. Maar moeten we het dan maar astrologisch verklaren? Wat maakte Van Gogh's werk zo uniek?
Zijn unieke horoscoop (pdf) misschien? Als u een klassieke astrologische duiding ervan doorleest kan het best wel eens kloppen. Maar met welke kanswaarde in een soortgelijk geval? Zou die horoscopische duiding ook voor zijn astrologische tweelingen gelden? Kunnen we in dat geval meer Van Gogh look-alikes verwachten? Met spectaculaire nog niet ontdekte meesterwerken? Of was het slechts toeval? Ik weet het nog niet. Ik doe slechts onderzoek naar dat soort speculatieve aannames.
|
|
|
|
Berust zo'n duiding op toeval of niet? Het zou best wel eens kunnen, maar ik weet het nog niet. En hoe moeten we dat bepalen? Vaak helpt het om de geschiedenis nog een nader te bestuderen. Want individuen leven niet op een eiland. Hun netwerken vertakken zich soms nog jaren na hun dood. Zo lezen we in de AstroDienst biografie van Jo Bonger (pdf) het volgende:
Maar wat is nu relevant? Wordt het opgeschreven verhaal voor u begrijpelijker als u weet dat Johanna Bonger een Zon in weegschaal in II, Maan in waterman in V1 met Ascendant in leeuw was? Zou het met een andere horoscoop anders gelopen zijn? Wie het weet mag het zeggen. Maar het probleem is dat u met wat creativiteit en volharding van alles wel achteraf kunt verklaren. Daarom wordt astrologie volgens de wetenschapsfilosoof Karl Popper pas interessant als u er ook rake voorspellingen mee kunt doen: Logisch uit de astrologische regels volgende voorspellingen die tegen de gangbare verwachtingen in gaan. En dus niet het gebruikelijke blabla van politici en parfum verkopers. Het gaat om gevonden feiten die uw theorie gemakkelijke kunnen weerleggen als ze niet kloppen met uw aannames.
Daarom werd ik geïnteresseerd in rectificatie-experimenten. Kan een astroloog met nauwkeuriger geboortedata gebeurtenissen beter verklaren en voorspellen? Ja, natuurlijk beweert iedere astroloog, die achteraf wel eens een geboortetijd aantrof waarbij allerlei gebeurtenissen astrologisch gezien veel beter leken te kloppen. Maar zit die gerectificeerde geboortetijd in de buurt van de burgerlijke stand (BS) geboortetijd? Dat werd de onderzoeksvraag. Gedurende een weekend waarin het gemeentearchief gesloten was, kregen astrologen op het ADB Forum de kans om de geboortetijd van een bekende Nederlander te raden. Op vrijdagavond werd de naam van de kandidaat met een lijst van belangrijke biografische feiten verstrekt, zodat ze meteen aan de slag konden gaan. Met behulp van zoekmachines en Google translate konden ze ook zelf aanvullend onderzoek verrichten. Of anders konden ze op het ADB forum vragen stellen. Zie: Interesting Astrodienst Forum links.
De onbetwiste winnaar van dat open rectificatie-experiment was de astroloog en ADB dataverzamelaar Isaac Starkman. Hij presteerde op langere termijn beter dan de rest. Maar dat gebeurde pas nadat ik de rectificeerders veel meer tijd gunde dan slechts een weekend en ik de online beschikbare FamilySearch database in plaats van het gemeentearchief als bron gebruikte. Deze door Mormonen voor uw zielsbehoud opgezette genealogische database van vrijgegeven gemeentearchieven was in het jaar 2016 nog vrijwel onontgonnen terrein, omdat vlot toegankelijke indexeringen ontbraken. Het was praktisch gezien nog een voor oningewijden ontoegankelijk dark web.
Tegenwoordig kunt u in portalen als Alledrenten.nl al snel de geboortetijd van Johannes Post (1906) achterhalen. En of Starkmans succes nu op de astrologische algoritmen van Alexander Marr berustten of op een betere kijk op de realiteit door de juiste bronnen te raadplegen doet er nu even niet toe. Want wie zo'n symbolische profetenstrijd op de berg Karmel wint, heeft tijdelijk toch wel wat meer recht op een mystieke waarheid. Maar voor degenen die Starkmans methoden en bevindingen wel eens in een ander laboratorium willen reproduceren heb ik ook een pagina aangemaakt:
Bij logisch-deductieve kwesties gaat het om uw correcte uitgangspunten. Maar de juistheid van uw overtuigingen en aannames zijn vaak het grootste empirische probleem. Zo zult u regelmatig het ene zeggen, maar iets anders doen. Tenzij u in over een voortreffelijk ego met een strenge wil beschikt. Of over goede advocaten, mannetjesmakers en voorlichters die u helpen dat gekoesterde zelfbeeld de virtuele wereld in blazen. Maar gewone mensen komen na een dagje shoppen toch wel met iets anders terug dan ze van plan waren te kopen. Hoe konden die evidente inconsequenties in uw publieke gedrag ontstaan?
Blijkbaar spelen verborgen voorkeursneigingen een rol bij al uw waarnemingen en beslissingen. En is uw zelfbeeld niet zo solide als u dacht. Zowel internet trollen, advocaten en psychologen kunnen uw wereldbeeld daarom behoorlijk verstoren. Hun sceptische attitude is op zich niet verkeerd, maar het probleem van het kritisch blijven bevragen van de werkelijkheid is dat zelden iets overeind blijft. Geen God, geen moraal, geen recht, geen wetenschap. Dat eindeloos bevragen voerde volgens Friedrich Nietzsche tot nihilisme. En dan verkeren we in twijfel. Als alle waarden en normen ongeldig zijn, wie kan dan nog iets weten? Leven we nog wel in een rechtsstaat? Wordt de burger nog wel gehoord? Over dergelijke elementaire vragen kunnen hele discussies ontstaan. En dat moet ook gebeuren in een democratische rechtsstaat die aan zelfreflectie doet. Een rechtsstaat die niet tussen haar ingezetenen wil discrimineren. Uiteindelijk bepaalt de kwaliteit van die discussie het wezen van de democratie.
Maar die open discussies worden niet gevoerd in totalitaire regimes en nepdemocratieën (Democraturen). Daar wordt de officiële waarheid door de staatsmedia bepaald. U mag die boodschap slechts herkauwen, zodat u geen invloed krijgt op dat politieke systeem. En dat maakt u murw. Het zal wel zo zijn. Daar laat u het dan maar bij. Maar ook binnen partijen, instituten en geledingen van democratische rechtsstaten kunnen totalitaire tendensen ontstaan. Het kritische denken wordt dan onderdrukt ter wille van particuliere of partijbelangen. En als die discussies zowel binnen als buiten zo'n geleding ontaarden in notoir zwart-wit denken en onredelijke polarisatie, brengen ze de democratie en de rechtsstaat in gevaar. Want niet de favoriete meningen, maar de gevonden feiten doen er uiteindelijk toe in de empirische praktijk.
Maar als u de gevonden feiten uit hun context haalt, zoals succesvolle advocaten, politici en internettrollen beroepshalve doen, dan kunt u ieder empirisch onderzoek of justitiële waarheidsvinding vernachelen. Dan zal er eerder sprake zijn van willekeur, dan van redelijkheid. En het is dan de taak van onafhankelijke rechters en de door hen geraadpleegde deskundigen om de hoofd- en bijzaken in een eerlijk proces te ontwarren. Zoals ook wetenschappers doen als ze belangrijke thema's uit hun vakgebied in een gedegen peer review proberen samen te vatten. Een rechter of wetenschapper kan dan (voorlopig) vaststellen dat bepaalde geclaimde verbanden toch niet overtuigend zijn aangetoond.
Maar sommige subculturen zullen ongetwijfeld nog wel in alternatieve waarheden blijven geloven. En zeker als hun visie deel uitmaakt van hun identiteit. Zo moet een Russische UN diplomaat om zijn loyaliteit aan Putin te bewijzen anno 2021 absurde verhalen vertellen. Dat Putins machtsspel dat theater bepaald is overduidelijk. Maar eenzijdig geïnformeerde Russen doorzien dat propagandaspel nog niet. Ze horen op hun staatstelevisie juist dat de buitenlanders gehersenspoeld worden. En ook in religieuze gemeenschappen zien we regelmatig wereldvreemde aannames waarin de verhoudingen in de wereld op hun kop worden gezet.
Dergelijke landen en gemeenschappen scoren bijna altijd laag op transparantie, hoog op corruptie en laag op de justitiële vereisten van een eerlijke bedrijfsvoering. Maar veel ingezetenen vertrouwen hun leiders nog wel. Zelfs onvrijwillig gegijzelden worden soms al na een paar dagen loyaal aan hun gijzelaars: Good or bad guy, he is now my boss. Ik moet hier nu wel mee leven. Want de drogbeelden van mijn gijzelaars bepalen nu wel mijn hier en nu. Bestudeer maar eens het Stockholmsyndroom:
In Historisch Profiel Stoa: ‘Nu betreed ik de wereld van Epictetus’ - Filosofie Magazine kunt u van alles lezen over de al bij zijn geboorte tot slaaf gemaakte stoicijnse filosoof Epictetus, die vele managementboek schrijvers en cognitief psychologen zou inspireren.
Het stoïcijnse idee is dat u zich niet druk moet maken over zaken die u zelf niet kunt beïnvloeden. Want daar wordt u alleen maar ongelukkig van. Maar wat u met volharding en zelfdiscipline wel kunt bereiken moet u natuurlijk wel doen. Dat is uw deugd, uw verdienste. En dat kan ook uw stille gebed voor vrede zijn in oorlogstijden. G'ds wil hebt u niet in uw hand, maar wel uw recht op hoop, geloof en liefde. Maar managers en aristocraten probeerden juist het gebied waar zij geen zeggenschap over hadden te vergroten in plaats van bescheiden te zijn! Zie ook deze Megatopper van Peter Blanker - 't Is Moeilijk Bescheiden Te Blijven:
Wie zijn eigen plaats in het geheel niet kent, bedot niet alleen zichzelf, maar ook een ander. Ken uzelf is daarom het begin- en eindpunt van iedere wijsheid. En bij die wijsheidbegeerte gaat het vooral om metafysische kennis, dus kennis over de kwaliteit van uw denken en niet zozeer de toevallige inhoud ervan. Het gaat dan om vragen als wat kunnen we weten en het besef van de situatie gebondenheid daarvan. Daarom spreken encyclopedisten liever van Thales van Milete dan van Thales. Want de boodschap van deze invloedrijke denker had van alles te maken met de prominente positie van zijn geboortestad.
Tegenwoordig
wordt die kennis niet meer gedeeld op de openbare markt van een grote
stad, maar in een ingewikkeld verknoopt netwerk met miljarden
deelnemers. En al die deelnemers kunnen, zonder dat ze het weten in
een exclusieve kenissbubbel belanden. Daarom maakt het nogal wat uit
hoe en waar u zich laat informeren. Is het de gecensureerde
staatstelevisie, de Facebook pagina
of blog van uw
astroloog of kerk, het getwitter van
een verbale held op sokken, een nieuwsflits op het NOS journaal, een
Achter het nieuws reportage
of een hoofdartikel in een landelijke krant?
Gevestigde kwaliteitskranten worden nog maar door tien percent van de Nederlanders geraadpleegd. Weekbladen die met onderzoeksjournalistiek de waan van de dag proberen te overstijgen worden alleen nog maar door een kleine elite gelezen. En die elitaire waarheden werden door populisten massaal als nepnieuws in diskrediet gebracht. Want op social media en hun eigen zenders hoorden gewone burgers een heel ander verhaal. En dat inhoudelijk gezien onzinnige getwitter werd wel weer de luidste stem.
In de VS ging het met mis doordat Trump en zijn aanhangers zich bedienden van het Fox News kabeltelevisie kanaal, dat door toedoen van Roger Ailes (1940) onder het motto “People don't wanna be informed, they wanna féél informed” aldoor op hun onderbuik gevoelens inspeelde. En aldus werden rechtse commentatoren aangenomen die iedere keer weer boos en misselijk werden als ze liberale of socialistische kletspraat moesten aanhoren. Een leugenmachine werd The Loudest voice van conservatief America. Opinies met feiten verwarren werd het nieuwe normaal. In zo'n cognitieve bubbel raakt de waarheid zoek en ontaardt de verkiezingsstrijd in een soort carnaval.
Het doet me denken aan het geniale werk van James Ensor: De Intocht van Christus te Brussel. Het op het uiterlijke gerichte publiek loopt met zijn mening en visie te pronken, maar de ware Christus in hun midden raakt in al dat tumult zoek.
En ook in de zoekalgoritmes van Google en Facebook ging het mis, omdat het voor hun adverteerders aantrekkelijker werd om uw al door beeldvorming geconditioneerde emoties aan te spreken, dan op uw gezonde verstand of gevoel voor naastenliefde en gerechtigheid. Doordat hun datacentra uw zoekacties en klikgedrag onthielden, kenden ze uw heimelijke voorkeuren vaak al beter dan uw partner ze kent. En ondertussen lieten die mediagiganten u maar geloven dat al die treffers bij uw zoektocht naar het wonderbaarlijke geen toeval meer konden zijn. Want klopte voor u wonderwel. En ook voor uw vele metgezellen in die glorieuze intocht van uw ultieme waarheid.
Maar bij een gerechtelijk concluderend onderzoek of bij goede onderzoeksjournalistiek gaat het niet om uw geconditioneerde emotionele reacties, maar om de vraag of de aangetroffen waarnemingen en conclusies goed genoeg zijn om van dat kan geen toeval meer zijn te spreken. Dan gaat het om zaken als betrouwbaarheid en aannemelijkheid. En daarbij zijn de nauwkeurigheid en reproduceerbaarheid van uw waarnemingen van groot belang.
Zo bestaan er redelijk geachte marges en normen om met snelheidsovertredingen om te gaan. Reed u in de bebouwde kom nu 49, 50 of 51 kilometer per uur? Dan gaat het om een grensgeval, waar geen conclusie aan te verbinden is, gezien de onnauwkeurigheid van radarmeting. Die discutabele zaak wordt dan geseponeerd. Maar als u tijdens een trajectcontrole gemiddeld iets te hard reed, dan is een boete voor een geringe snelheidsovertreding terecht. Want dan gaat het niet meer om een dubieuze snelheidsovertreding op een bepaald moment (momentopname), maar om significant aantoonbaar afwijkend rijgedrag over een wat langere periode. En dan is er dus wel sprake van een empirisch vastgesteld afwijkend rijgedrag in dat specifieke geval. Ook al reed u meestal niet aldoor te snel.
In de civiele rechtspraak geldt de regel: Wie stelt, die bewijst. Als een alom bewonderd genie op een bepaald gebied met een alternatieve verklaring voor iets komt, hoeft zijn bewering nog niet juist te zijn. Het is slechts één geval van de vele mogelijkheden, die wellicht nader onderzoek behoeft. Maar een onderzoeksrechter of officier van justitie verricht dat onderzoek alleen als er voldoende bewijs voor dat alternatieve standpunt is. De aannemelijkheid van zijn standpunt moet de verontruste burger dus eerst zelf aantonen. En daar kunnen rijke burgers, bedrijven en instituten slimme advocaten voor inhuren. Maar als een rechter of officier van justitie alle "verhalen" van gewone mensen moet staven is het hek van de dam. Dan kan een rechter zich niet meer op de gevonden feiten en omstandigheden concentreren, maar moet hij aldoor met triviale meningen aan de gang. En daarom werken slim gevonden juridische spitsvondigheden (geitenpaadjes) effectiever dan het gescandeer van actiegroepen.
Was er sprake van massale verkiezingsfraude waardoor Trump zijn herverkiezing verloor? Dan moeten we de stemmen opnieuw tellen. Maar het ontslaan of bedreigen van ambtenaren die op basis van de gevonden feiten Trumps speculaties tegenspraken is natuurlijk geen goed idee. Dat lijkt meer op de brutale praktijk van maffiastaat. En ook een door Donald Trump gemanipuleerde menigte die "Stop the steal" scanderend het Capitool bestormde, geldt niet als een onderbouwing van de juridische kwesties die Trumps advocaten overal in het land aankaartten. Dat verbale machtsvertoon was voor de onderhavige zaak niet relevant. Het ging om de vraag of de gevonden feiten Trumps beweringen over fraude ondersteunden, maar niet om de mening van een muitende menigte. En ook in de wetenschap en de politiek draait het niet om het aantal volgers dat een bepaalde mening is toegedaan. Alleen op de verkiezingsdag en tijdens het carnaval mag het volk zich uitspreken voor radicale verandering. Maar daarna gaat het samenleven in een rechtsstaat weer rustig zijn eigen empirische gang.
Een ander voorbeeld van Wie stelt, die bewijst. Was het DNA spoor op de onderbroek van Jos. B een slechts een aanwijzing of het bewijs voor verkrachting en moord van Nicky Verstappen? Er waren geen andere getuigen dan de verdachte Jos B, die alles ontkende. Moord kon dus niet bewezen worden. Maar Jos B. moest natuurlijk wel verklaren hoe zijn DNA op de onderbroek van het slachtoffer terecht kon komen. Na lang zwijgen kwam Jos B. met een verklaring achteraf. Jos B. had in de buurt van Nicky's lijk een plasje gedaan. Zo had hij door toeval een kinderlijk op de heide gevonden. Na die onverwachte vondst moest Jos B. wel vluchten, want vanwege zijn justitiële voorgeschiedenis zou iedereen hem al bij voorbaat van pedofilie en kindermoord verdenken. Om die gerechtelijke dwaling te voorkomen deed hij dus niet mee aan het regionale DNA onderzoek. Maar de combinatie van pedofilie in het verleden en DNA sporen van de verdachte op de onderbroek van het slachtoffer maken een zedendelict met fatale uitkomst toch wel aannemelijk. Moord of doodslag konden niet bewezen worden, maar het doel om Nicky Verstappen voor eeuwig te laten zwijgen was wel een voor de hand liggend motief.
Een officier van justitie moet hard werken om voldoende bewijzen aan te dragen om tot de veroordeling van een butler, heks of andere verdachte te komen. Dat er sprake was van moord en dat de verdachte op de plaats van het delict aanwezig was, kunnen bewezen feiten zijn. Een butler wordt daarom al snel verdacht. Maar het wekken van suggesties door verbanden in tijd en plaats te leggen is nog geen afdoende bewijs. Er moet ook een aantoonbaar causaal verband zijn, zoals een aannemelijk motief en bloedsporen die dader en slachtoffer met elkaar verbinden. Een in het testament vermelde overspelige echtgenoot is dus ook verdacht. Maar met dat motief hebt u nog geen moordzaak bewezen. Zonder afdoend bewijs van het tegendeel blijven de hoofdverdachten onschuldig.
Maar gelden dergelijke juridische principes ook voor de hedendaagse astrologie? Nee, astrologen bedrijven hun magische kunst nog steeds met onbewezen aannames over in de ogen van rechters en deskundigen irrelevante synchroniciteiten. Dan verloopt het zo, dan weer iets anders, maar aan de eeuwig terugkerende motieven van de planeten twijfelen ze niet. Want planeten als Mars en Saturnus waren al door de ouden als veelplegers ontmaskerd. Het zal dus geen toeval zijn dat die recidiverende malefic weer eens een significant aspect met de horoscoop van het slachtoffer maakte. Sterker nog, toeval bestaat niet eens in onze visie.
Maar zijn die misschien bevoordeelde aannames terecht? Hoe toont u ooit aan dat een vermeende heks, planeet of butler, die volgens oude mythen en sagen altijd de daders waren, nu opeens niét medeplichtig aan moord geweest kunnen zijn? Hoe ontkracht u een welbekend voordeel? Gewoon door te accepteren dat toeval bestaat. Maar wilt u dat wel? Zoiets merkwaardigs is natuurlijk nooit uit te sluiten en zeker niet als er magische krachten op afstand in het geding kunnen zijn. Want in dat geval werken zelfs de beste alibi's niet meer. Maar wordt dan niet iedereen verdacht? Schijnbaar magische krachten op afstand zien we tegenwoordig bij geraffineerde maffiosi, die op slinkse wijze op afstand werken via huurmoordenaars, die hun opdrachtgever niet eens kennen. En we zien het ook bij witwaspraktijken op de Amsterdamse Zuidas, waar internationale geldstromen via een doolhof van brievenbusvennootschappen lopen.
Hoe pak je die gehaaide topcriminelen aan? In ieder geval niet via corrupte of inefficiënte overheidsdiensten. Want dan weet u al wat de uitkomst zal zijn. Dat is net zoiets als bezuinigen op Milieudiensten en de Arbeidsinspectie omdat iedereen de wet wel kent en zijn individuele verantwoordelijkheid neemt. Laat de vrije markt zijn werk maar doen. Op die manier kon de halfgod Herculus de Agiuasstal vlot uitmesten, maar dat stikstofprobleem ging toen ook al ten koste van het milieu. Zie Een augiasstal uitmesten - Herkomst en betekenis | Historiek:
Bij zware criminele gevallen moet een onafhankelijke team onder leiding van de officier van justitie het netwerk van geldstromen ontwarren, versleutelde en ambivalente communicatie decoderen om zo de hele gang van zaken in kaart te brengen. En dat is toch wel monnikenwerk. Dat handwerk leert u niet uit het eerste beste leerboek criminologie. Maar astrologieboeken voor beginners winden er geen doekjes om dat steeds weer dezelfde veelplegers aan het werk moeten zijn geweest. En dat u ze, stuk voor stuk, van geval tot geval, met de juiste astrologische techniek in de hand wel eventjes kunt aanwijzen. Zou dat astrologische onderzoek echt zo eenvoudig zijn? En waarom wordt die hogere kunst dan nog niet massaal aan scholieren onderwezen?
Veel macabere zaken zijn inmiddels door nauwkeurig meten en wegen opgelost. Nog maar een paar eeuwen geleden konden vrouwen van hekserij beschuldigd worden. Een man, die de vrouw die hem had afgewezen op een bezemsteel voorbij had zien vliegen, werd nog serieus genomen. En het slachtoffer van die seksuele intimidatie had een merkwaardig probleem als ze met een in heksen gespecialiseerde weegschaal gewogen werd.
Op De Heksenwaag - Canon van Nederland lezen onze huidige scholieren de huidige stand van zaken hierover:
Om willekeur in de rechtsgang te voorkomen geldt in het civiele recht tegenwoordig de omgekeerde bewijslast. Wie stelt, die bewijst. En daar is veel voor te zeggen. Want iedereen kan een ander wel voor gevonden misstanden beklagen. Maar we zitten net als onze kritische partners wel in hetzelfde schuitje. En hoe stelt en bewijst u dan die specifieke wapenfeiten?
Maar de moderne MeToo-beweging maakte ook duidelijk dat het bewijs van seksueel geweld of systematische rassen- of vrouwendiscriminatie moeilijk aan te leveren is. Pas toen veel sporen naar nu ontmaskerde veelplegers en recidivisten wezen, kwamen de duistere praktijken van bepaalde mannen tegenover vrouwen aan het licht. Maar is ooit een voorval met Pluto op een justitieel aanvaardbare manier verklaard? Nee, dat soort zaken zagen alleen astrologisch gezien helderzienden. Zeg maar de met die astrologisch gezien gevonden feiten bekende club. Maar dan zet u wel een astrologische bril op.
Een man van sinister allure (weinstein.pdf) met veel valse beloften en dukaten op zak, hoeft tegenwoordig geen waagmeester meer om te kopen om zijn zin door te drijven. Hij kan ook een leger advocaten en privé-detectives inhuren om zijn opponenten uit te schakelen. En voordat u het weet wordt u als aankomend filmster door een duister heerschap met Zon en Venus in Vissen en Mars op zijn Schorpioen Ascendant beschuldigt van laster. Rara, hoe kan dat? Vraag het een astroloog. Die weet dat toeval dan niet bestaat. Want in tegenstelling tot de in het verleden vals beschuldigde heksen en MeToo slachtoffers zijn de planeten juridisch gezien nog steeds vogelvrij.
Maar wat moeten de goden en planeten daarvan denken? Is er ooit een hoor- en wederhoor procedure op die aantijgingen uitgevoerd? Hoe heeft het zover kunnen komen? Hadden ze geen goede huisadvocaten? Werden ze net als de Moeder Natuur en haar rivieren niet als rechtspersoon gezien? Vervuilde rivieren en hun dode vissen kunnen zich nog steeds niet bij de rechter beklagen over de menselijke vuilspuiterij. Hoe gingen astrologen met dergelijke vraagstukken om? Kozen ze voor gerechtigheid of toch weer voor aardse verlokkingen? Of wisten ze het gewoon nog niet? Maar iets nog niet weten is geen schande. Dat is nog steeds een goed begin met een nog open einde.
In de tijd van William Lilly (1602-1681) hield de astrologie zich nog met de tastbare realiteit bezig. Zijn Christian Astrology (1647) was een poging om de astrologische kennis van zijn tijd in een gedegen leerboek samen te vatten. Lilly was een autoriteit op zijn gebied en zijn boek werd populair, omdat het in modern Engels geschreven was in plaats van het door juristen en wetenschappers gebruikte Latijn. Maar het werd vooral populair omdat Lilly's levendige voorbeelden uit de astrologische praktijk zo perfect leken te kloppen. En dat lukte hem wonderbaarlijk goed dankzij een nieuwe door hem gepopulariseerde astrologische techniek: De uurhoekastrologie.
Het ging om praktische astrologische technieken, waarin het lot van de natie (mundane astrologie), de aard van een persoon of kwestie werden geduid. En omdat in die woelige tijden techniek, wetenschap en recht gewone burgers maar weinig zekerheden boden, tierde het bijgeloof hevig en hadden astrologen en waarzeggers een goede markt. Want zij pretendeerden hun cliënten al over levensvragen te kunnen adviseren, waar de gewone geleerden van die tijd nog weinig van wisten.
In een vroeg stadium van wetenschap staan veel vragen nog open. En dat is lastig, want waar kunt u dan op aan? Daarom is er altijd wel een markt voor stellingen die met verve als eeuwige waarheid naar voren worden gebracht. En daar konden theologen, filosofen en astrologen zich op beroepen. Maar hun fenomenale vermogen om via gangbare symboliek (beeldtaal) razendsnel te kunnen speculeren, gaf praktiserende astrologen een gigantische voorsprong in tijd op iedere nog de feiten bestuderende geleerde die het nog niet zeker wist. Bovendien hadden astrologen een goed oog voor de gangbare trends in de toenmalige wereld. Seculiere astrologen putten inspiratie uit de ondoorgrondelijke mogelijkheden van de dieptepsychologie, kwantummechanica en chaostheorie, maar in Lilly's tijd was dat nog het antieke Grieks-Romeins-Joods-Christelijke denken. Dat werd dus het denkkader waar Westerse astrologen zich intuïtief bij aansloten. En hoewel Lilly niet zo vroom was, gaf hij wel een Christelijk sausje aan zijn boodschap. Dat maakte de kans dat hij van oplichting beticht werd weer een stuk kleiner. Hoe zat Lilly's astrologische verhaal in elkaar?
Dat de oorsprong van mens en wereld goddelijk was, werd al in Grieks-Romeinse mythen en sagen al beschreven. Dat stond ook in iedere Christelijke catechismus vermeld. Hieraan twijfelen zou blasfemie zijn. Wie in Lilly's tijd met een big-bang of evolutietheorie aankwam, riskeerde nog zijn leven. En ook de astrologische claim dat die goden en oerkrachten nog steeds actief waren, was geen slechte gok. Via gebed, ritueel en techniek proberen mensen nog steeds de natuurkrachten te begrijpen, te beheersen of op zijn minst gunstig te stemmen. Ook al vertrouwt een sporter of piloot vooral op zijn techniek en ervaring, toch zullen veel mensen nog wel een kruisje slaan voordat een wedstrijd of vlucht begint.
En ook het astrologische Zo boven, zo beneden principe, dat aangeeft dat vitale activiteiten op aarde met de stand van de hemellichamen te voorspellen zijn, is op zich geen gek idee. Dát specifieke zon- en maanstanden voor gewassen en dieren belangrijk zijn, weet iedere hoer, boer of visser die te maken krijgt met maanstonden, seizoenen en getijden. Zo zijn er geschikte tijden om te zaaien, te snoeien en te oogsten. En open water vissers weten waar ze op gezette tijden hun netten moeten uitzetten. Die kennis van de zon- en maanstanden is inmiddels natuur- en of levenswetenschap geworden. U hoeft daar geen astroloog of hogepriester meer voor te raadplegen. Dat eens magische weten is gemeengoed geworden, waarvan u de details in leerboeken en encyclopedieën kunt bestuderen.
Astrologie is dus een kunst, kunde of weten, dat de energetische effecten van door planeten gesymboliseerde goden via hun actuele stand aan het hemelgewelf probeert te voorspellen. Meer seculier gesteld kan de astrologie worden beschreven als een methode waarbij symbolische of meer specifieke verbanden worden gezocht tussen bepaalde planeetstanden en gebeurtenissen op aarde. Zo wordt de stand van de planeten op het geboortetijdstip van een persoon, zoals vastgelegd in de horoscoop, bepalend geacht voor de ontwikkeling van zijn leven en zijn karakter. En vervolgens kunnen transits van planeten over de gevoelige punten in die horoscoop gebeurtenissen op aarde voor die persoon kleuren of starten. Astrologie wordt daarmee een leerzaam en boeiend kennisgebied dat iedereen wel eens persoonlijk wenst te ervaren.
Wat u op school leerde was slechts algemene basiskennis. En daar hebt u minder affiniteit mee. Het gaat om algemeen bekende feiten en begrippen, die u evenals de berichten uit de reguliere media maar zelden zullen raken, want ze zijn voor u te abstract of ze spelen te ver weg. Wat er dagelijks met u gebeurt staat in geen enkel leerboek beschreven, maar het staat blijkbaar wel in de horoscooprubriek van uw krant. En daarom wilt u er toch wel meer van weten. En of het nu klopt of niet, uiteindelijk is er nu eens een rubriek die persoonlijke aandacht aan u besteed. En dat deden de leraren, politici en journalisten maar zelden. Die hadden het over anderen, maar niet over uw unieke Moi, de koning of koningin in het centrum. Uw visie vonden zelden de moeite waard.
Om die voor u ter zake doende astrologische wijsheid te achterhalen raadpleegt u natuurlijk niet een op planeettekens gebaseerde standaard uitdraai op het internet, maar consulteert u een persoonlijke astroloog die met zoveel extra factoren rekening zal houden. Dan pas ontstaat er een levendige dialoog waarin u echt gezien wordt. Maar omdat zo'n op maat gesneden astrologisch verhaal voor iedereen weer anders is, is dat natuurlijk geen breaking news voor uw krant. In de reguliere media worden de horoscopen en transits van beroemdheden nog niet eens besproken. Dat gebeurt slechts in astrologie gespecialiseerde internetportalen. Maar de door uw astroloog verstrekte astrologische kennis op maat zou best wel eens van belang kunnen zijn voor u, uw vrienden of uw familie. En dat is al helemaal het geval, als het voor uw gevoel ook nog eens klopt als een bus.
Maar er was nog wel een empirisch probleem. Vrijwel alle uitspraken en denkwijzen die geldig waren binnen de astrologische gemeenschap bleken lokaal geldende, maar nog geen universele waarheden te zijn. Astrologische uitspraken zijn niet zomaar te generaliseren. En daarom komen ze ook niet in uw krant of schoolboeken terecht. Maar u vindt ze nog wel terug in astrologische almanakken, die nog steeds op de markt verschijnen omdat er een grote behoefte aan geloof, hoop en liefde is:
De door astrologen gebruikte symbolische wijze van interpretatie werkte helemaal niet zo voorspellend dan de door biologen onderzochte astronomische effecten van zon en maan op het gedrag van dieren en gewassen. En dat geldt dus ook voor de astrologische almanakken. Alleen met goede marketing kunnen placebo-effecten aan de man gebracht worden. Maar ze werken niet bij kritische onderzoekers. Blijkbaar worden toch niet zoveel gebeurtenissen op aarde door planeetstanden beïnvloed. In ieder geval niet volgens het door astrologen gehanteerde model van het astrologische symbolisme. En dat empirisch gevonden feit beperkt het astrologische kennisdomein enorm.
Evenals de kerken en de adel na de Verlichting steeds meer moesten inbinden, verloor ook de astrologie gezag. De expanderende natuurwetenschappen verklaarden gebeurtenissen steeds beter, terwijl theologen en astrologen geen voortgang meer maakten. Ze bleven maar speculeren over verouderde tradities zonder gedegen empirische onderbouwing. Astrologen goten de antieke verhalen weliswaar in nieuwere jasjes en bedachten indrukwekkende technieken om de vele uitzonderingen op hun regels te verklaren, maar basaal empirisch onderzoek naar hun uitgangspunten bleef uit.
Dat gebrek aan empirische onderbouwing ziet u terug in moderne astrologieboeken, waarin volop gespeculeerd wordt volgens astrologische principes, en verbanden worden gelegd met andere takken van wetenschap, zonder dat er verwezen wordt naar enig astrologisch onderzoek waaruit die veronderstelde astrologische verbanden zouden moeten blijken. Referenties naar relevant onderzoek ontbreken. In plaats daarvan wordt er een beroep gedaan op traditie en overlevering. Maar dat is niet veel anders dan wat theologen doen, als ze hun leer op verouderde bronnen uit de oudheid en middeleeuwen baseren.
Astrologen en theologen stuitten daarom steeds vaker op een postmodern probleem: Dat moderne individuen de eens aan hen geopenbaarde harmonie van de sferen (musica universalis) niet meer wensen te respecteren. Ze willen net als opstandige peuters eerst zelf ervaren hoe de kosmos in elkaar steekt. Maar iedere ouder of bewindvoerder weet dat experimenteren voor peuters en onwetenden een gevaarlijke bezigheid kan zijn. Hoe gaat u daar mee om? U moet een kind dan veilige kaders bieden. Dus laat het kind eerst maar een speelgoed huis van Lego of karton bouwen, voordat het echte woonhuizen mag maken. En dat geldt ook voor het poppenspel. Maar als uw puber of pupil ouder wordt, moet u de gedachte dat u zijn leefruimte voor eeuwig kunt blijven bepalen toch wel eens loslaten.
Onder het motto Schoenmaker blijf bij je leest, hadden astrologen ook kunnen nadenken over de vraag wat de toegevoegde waarde van hun weten eigenlijk nog wel was. Ze zouden kunnen nadenken over de vraag waarover ze nog iets wezenlijks konden zeggen, bijvoorbeeld vanuit hun indrukwekkende beeld- en verhalencultuur. Dan hadden ze zich tot een nuttige culturele functie kunnen beperken, zoals een monarch in een constitutionele democratie die de boel bij elkaar houdt. Of denk aan het op zondag gezamenlijk zingen in een voetbalarena of een kerk. Bij dergelijke rituelen gaat het niet om de inhoud, maar om de beleving. Het gaat om een gedeeld geloof in iets bijzonders - Ajax, God of wat dan ook - dat ons allen overstijgt. En onderschat zo'n verbindend gebeuren niet. Vraag niet: Wat heb je eraan? Die met het hart en ziel beleden culturele tradities vormen het zout van de aarde. Zonder die extra mythische dimensie wordt het leven saai en kleurloos en vallen gemeenschappen uiteen. En dat geldt ook voor de astrologie en andere ogenschijnlijk dwaze bezigheden zoals carnaval vieren.
In plaats van zich te bezinnen over haar tanende machtspositie, bemoeide de voormalige Koningin van de Wetenschappen zich als een overbezorgde moeder met aardse zaken, waar haar vroegrijpe kinderen, de expanderende natuurwetenschappen inmiddels al veel meer van af wisten. Zonder de ironie van haar tot kosmische proporties opgeblazen betweterigheid in te willen zien, bemoeide ze zich met andermans zaken. Een leerzame clip over hoe zoiets verloopt ziet u in de film Annie Hall (1977) van boogschutter Woody Allen. Een Joodse moeder in Brooklyn maakt zich grote zorgen over haar negenjarige zoon Alvy: "It is something he read". Wat is dat dan? vraagt Dr Flicker in The Universe Is Expanding :
Cineasten en acteurs als Woody Allen hebben moeite met beperkingen. En dat geldt ook voor de enthousiaste amateur astrologen die op het ADB Forum van alles met astrologische symboliek menen te kunnen verklaren, ondanks de waarschuwing van hun Forumbeheerder Alois Treindl, dat de astrologie maar een beperkt soort weten is. Zie de leerzame draad: What does the chart NOT show?
Op zich is die beperking van het kennisveld niet iets waar astrologen zich voor hoeven te schamen. Alle deskundigen in een bepaalde discipline krijgen er mee te maken. Want hoe geleerder u wordt, des te vaker zult u zich realiseren dat u maar weinig weet van uw vakgebied, laat staan van de rest van de wereld. Kiezen is verliezen. En ook het Joodse Lernen behelst vooral het afleren van ieder als vanzelfsprekend aangenomen beter weten. Juist door het loslaten van valse geloofsovertuigingen, ontstaat er ruimte voor iets nieuws. Uw oude weten komt altijd onder druk te staan, als u geconfronteerd wordt met nieuwe feiten. En daarbij spelen veel onbekende factoren een rol. Zaken die u nog niet gezien of bestudeerd had, zeg maar de blanke gebieden op uw wereldkaart.
Maar meestal hebt u niet eens door dat die blinde vlekken bestaan. Want wat u niet ziet, hoeft u ook niet te missen. Alleen als het behoorlijk misgaat, vraagt u zich af of u misschien iets hebt gemist. En dan zijn altijd wel deskundigen van allerlei pluimage te vinden die stellen: Ja, inderdaad. U zag iets niet dat wij wel zien. Pluto stond op uw ascendant! Moet u zich dan laten omscholen? Nee, dat hoeft nu ook weer niet. Want ieder denksysteem kent ongerede dogma's en blinde vlekken. Voordat u het weet wisselt u lood voor oud ijzer in.
Het gaat in de empirische praktijk steeds om een meer of minder weten van iets. Maar meer kennis is niet altijd beter. Zowel de kwaliteit als de kwantiteit van uw weten zijn van belang. Dat maakt bescheidenheid en ontzag voor een veel grotere wereld dan u kunt zien noodzakelijk. Zelfs profeten accepteren op een zeker moment Goethes In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister. Ze begrepen dat het geen zin had om honderd jaar op hun publiek vooruit te lopen met maar beperkte kennis van zaken. Zonder respect voor de minder bedeelden had hun persoonlijke verlichting natuurlijk weinig zin. Socrates kon van Xantippe leren. Mozes moest weer van de berg af dalen om het gewone volk te onderrichten. Maar al die profeten hadden maar weinig succes. Want nog steeds debatteren godgeleerden over de vraag wat G'd nu eigenlijk met die tien woorden had bedoeld. En moeten de Amalekieten nu gedood worden of niet?
Waar zit de aartsvijand van het ware geloof nu eigenlijk? Is het de koopman in u of bevindt de vijand zich elders? Voor dat soort vragen helpt het om Byron Katie: Whose Business Are You In? te bestuderen. Misschien helpt het u om meer verantwoordelijkheid voor uw eigen leven te nemen.
Al eeuwen willen ook minder verlichte burgers met beperkte kennis van zaken, denk aan de vele amateur deskundigen bij uw kapper of in de stamkroeg, gehoord en gezien worden. En hoewel ze geen vaktijdschriften lezen, de vaktermen zelden begrijpen, moeten ze vanuit hun beperkte visie wel over van alles en nog wat zeggen. Want ook zij moeten keuzes maken, bijvoorbeeld bij een referendum of op een verkiezingsdag. Op zich is dat een uitstekend democratisch principe. Wat het gewone volk denkt en ervaart is groot van belang. En niet alleen in verkiezingstijd zoals veel politici geloven. Maar hun luidruchtigste woordvoerders leveren natuurlijk nog geen vakinhoudelijk meesterschap op. Dat was een probleem op de Atheense marktplaats waar Plato al mee worstelde.
Maar tegenwoordig kan iedere dwaas zijn relaas kwijt via een virtuele megafoon op het internet. En dat is een veel groter probleem, omdat daar misbruik van wordt gemaakt. Als ondernemingen en propagandisten het publieke domein via sluikreclame en lobby beïnvloeden, zullen de fragiele democratieën minder goed werken. En dat geldt al helemaal voor de besluitvorming binnen sektarische gemeenschappen, die andersdenkenden stelselmatig uitsluiten. Exclusieve gemeenschappen trekken habituele zwart-wit denkers aan, die experts menen te zijn in kwesties van goed en kwaad. En omdat hun vermeende kennis vooral uit vooroordelen bestaat, hoeven ze niet eens meer over de details van al die ethische kwesties na te denken. Ze hebben hun antwoord al paraat. Ze framen ingewikkelde problemen kort en bondig in 140 tekens op Twitter, voordat een weldenkend mens de onderzoeksvraag geformuleerd heeft. Betweters als Donald Trump kwamen daar verrassend goed mee weg. Hoe kan een president zo zwetsen en toch aanblijven? Dat is voor een redelijk denkend mens een raadsel. Maar een astroloog of filosoof kan zoiets wel verklaren. We komen er op terug.
Hou
je niet bezig met dingen waar je geen weet van hebt. Dat is de
boodschap van deskundigen aan betweters en magiërs. Theologen en
demagogen worden daarom niet meer geacht om het beleid te bepalen bij
een overstroming of pandemie. Daar hebben ze niet voor geleerd. Ze
mogen hoogstens wat parallellen trekken met soortgelijke Zondvloed en
Plaag verhalen uit hun mythologie of bijbel om bij het volk aan te
geven dat het dit keer menens is. Maar net als toen er nog echte
profeten op aarde rondliepen wordt de urgentie van de grote sociale
en ecologische problemen waar deze planeet mee worstelt zelden
ingezien. Want ego's houden niet
van beperkingen. Ze willen
liever als halfgoden door het leven gaan. Ze spiegelen zich liever
in aan hen bekende mythologieën en godenverhalen, dan dat
ze de gevonden feiten onder ogen willen zien. En ze hopen evenals
Zeus en Mercurius daar steeds weer mee weg te kunnen komen.
En zo gaat het ook in de astrologie. Zo doen medisch, economisch of psychologisch geschoolde astrologen nog steeds uitspraken over vakgebieden, waar ze geen jota van snappen. Maar als ze ergens een Jod Figuur in uw horoscoop zien staan, dan hebben ze wel een astrologisch antwoord paraat om zijnsvragen te beantwoorden, waar de deskundigen vaak geen antwoord op kunnen geven:
We zien dit antieke denken ook terug bij miljarden gelovigen die menen dat de goden en profeten uit hún heilige boeken, het eeuwen later nog steeds beter weten. En dat terwijl die goden en profeten naar eigen zeggen niet kenbaar waren. Dat was het uitgangspunt van het afbeeldingsverbod. U mag geen beeld van uw schepper maken, noch van zijn profeet. En dat geldt ook voor zijn schepping en al zijn schepselen. Ik ben die ik ben en dat kan op ieder moment weer anders zijn. Zo is het leven.
Mystici begrepen de diepzinnigheid van allegorische teksten, maar orthodoxe gelovigen namen die verhalen letterlijk op. Ze keerden zich tegen moderne ideeën en meenden van alles te kunnen verklaren met een begrippenarsenaal dat nog uit de Oudheid stamt. Dat werkte blijkbaar ooit fantastisch in een door hen geïdealiseerde Gouden Eeuw, toen iedereen zich nog aan de regels hield. Maar dat is nu niet meer het geval vanwege de modernisten, die in de goede oude tijd nog netjes konden worden opgeruimd, maar nu vanwege de mensenrechten niet meer als uitschot mogen worden behandeld. Maar negeren of zwart maken kunt u ze nog wel.
Maar is er een weg terug naar dat geïdealiseerde Rijk van Atlantis of het oorspronkelijke Kalifaat? Zoals in Donald Trumps Make America Great Again (MAGA) fantasie? Ik verwacht het niet. Want veel begrippen die in de Oudheid en Middeleeuwen nog enige betekenis hadden, zijn door moderne encyclopedisten inmiddels naar het rijk van de fabelen verwezen. Bijvoorbeeld het antieke idee dat er slechts vier elementen bestaan, waarmee u van alles en nog wat kunt verklaren:
Het gevolg van dit antieke denken voor de astrologie is een gebrek aan specificiteit, dat nog eens versterkt werd doordat astrologen hardnekkig vasthielden aan het astrologisch symbolisme. Met dat sneldenken konden astrologen van alles verklaren, maar helaas konden er geen betrouwbare voorspellingen mee worden gedaan. Want bij deze alchimistische werkwijze worden zonder enig voorbehoud objecten, concepten, eigenschappen en processen met een astrologisch timmermansoog over twaalf hopen verdeeld op basis van symbolische gelijkheid en/of gevestigde tradities. En vervolgens worden daar blindelings logische operaties mee uitgevoerd, die in de oudheid misschien nog wel eens klopten, maar tegenwoordig nergens meer op slaan. Het eindresultaat van die alchimistische roulette met de inhoud van uw horoscoop zijn uitspraken die soms zinnig kunnen lijken, maar waarmee u zelden een correcte voorspelling kunt doen.
Zo'n irrationele werkwijze klinkt ieder weldenkend mens vreemd in de oren, maar dat snelle denken in algoritmen domineert al sinds mensenheugenis ons brein. En dus ook het denken van alle sceptici die astrologen al bij voorbaat malloten vinden, zonder zélf enig astrologisch onderzoek te hebben gedaan.
Volgens Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman maken normale burgers in 98% van de gevallen gebruik van het snelle en op vooroordelen gebaseerde systeem 1 denken. Het astrologisch symbolisme is daar slechts een speciaal geval van. Maar ook andere vormen van logisch denken hebben zo hun dingetjes. En dat heeft vaak te maken met onze manier van denken in scripts en metaforen. Mensen denken in analogieën en passen de daarbij behorende sjablonen toe op situaties die vaak heel verschillend van elkaar zijn.
Zo kunt u de snaartheorie zien een variant van een werkhypothese over de harmonie der sferen, die de Pythagoras al had bedacht. Maar een snaar van dierendarm heeft andere eigenschapen dan een verenigde theorie voor vier elementaire krachten. Want daar horen geheel ander grootheden bij. Maar voor een leek zijn die getallen minder belangrijk. Wie weet bepalen klik (consonantie) en weerzin (dissonantie) wel ons bestaan. Voor elektrisch geladen elementaire deeltjes is dat overduidelijk. En waarom zou zoiets als klik (synastrie) en weerzin ook niet tussen personen kunnen bestaan? En grappig genoeg leek het atoommodel van Rutherford opvallend op het heliocentrische wereldbeeld van planeten die draaiden rondom de zon.
Domme vragen bestaan niet, maar aan domme antwoorden is geen gebrek. Dat weet iedere docent. Want wie iets stelt moet het eerst nog wel zien te bewijzen. Slimme debaters beantwoorden uw vragen daarom met een reeks wedervragen (bedoelt u dit of bedoelt u dat, maar in dat geval denk ik ..) of stellen suggesties die ze niet kunnen bewijzen liever als een retorische vraag:
Vanwege de diversiteit aan legitieme vragen en suggesties zijn er ook legio cultureel bepaalde vormen van zien en beleven, die als een meme aldoor op de markt van welzijn en geluk kunnen blijven voortbestaan. En dat kunnen volgens de psycholoog Kahneman ook volstrekt irrationele wetenschappelijke standpunten zijn die al eeuwen voor gezond verstand door konden gaan:
En opnieuw heeft dat te maken met ons reductionistische denken in metaforen en sjablonen. Wie zoals Descartes geloofde dat de mens een door God bezielde machine is in tegenstelling tot een dier, zal geen moeite hebben met de bioindustrie. Wie gelooft dat het mensenbrein als een computer werkt, die slechts wil overleven of genieten, komt op de slimme homo oeconomicus uit. Maar het probleem is dat een mens maar zelden denkt en handelt volgens het logische model dat u hanteert.
Via Kahnemans type 1 denken kunnen de meest absurde politieke slogans en reclameboodschappen u beïnvloeden. Met inhoudelijk vage, maar emotioneel krachtig beelden kunt u het denken en gedrag van andere mensen sturen en verklaren. Maar betrouwbaar is dat beelddenken niet, omdat de wereld dankzij de wetenschap veel complexer is geworden. En dat probleem lost u niet op met een romantisch verlangen naar een magisch verleden, waarin alles astrologisch gezien nog wel op de juiste plaats en tijd geboren leek te zijn. Zie ook het boeiende artikel van Dale Huckeby: After Symbolism:
Ik zie, ik zie wat jij niet ziet lijkt een leerzaam kinderspel. En dat is het ook als het volgens de empirische regels uitgevoerd wordt. Het gaat dan over iets zien, maar toch willen weten of anderen het ook kunnen zien. Die door ons gewaardeerde bevestiging maakt gebruik van het principe van hoor en wederhoor. Maar voor eigengereide Ik weet, ik weet, wat jij niet weet machtsspelletjes gelden weer andere regels. En daar gaat het nog wel eens mis als ideologen in dingen geloven die anderen niet zien zitten. Opponenten worden dan monddood gemaakt met dooddoeners en ander machtsvertoon. Miljoenen mensen vonden onder de betweterij van tirannen een tragische dood.
Maar gelukkig bestaan er ook mensvriendelijke wegen om met de door u gevonden feiten om te gaan:
Het op taal en semiotiek gebaseerde symbolische denken hielp astrologen bij de analyse van belangrijk geachte astrologische feiten. Maar voorspelbaar bleek ze niet. En dat is ook wel begrijpelijk. Een theorie die zo algemeen en flexibel is dat iedere amateur astroloog met een computer er van alles mee kan verklaren, kán natuurlijk niet voorspellend zijn. Maar daarmee werd de astrologie in feite een vorm van geloof of bijgeloof, een mentaal trucje, dat de mensen hoogstens helpt om een complexe wereld tijdelijk te interpreteren in astrologische factoren, terwijl er natuurlijk veel meer dimensies actief zijn. Maar net als de peptalk van een manager zal die manipulatie van de werkelijkheid een tijdje werken, maar later weer niet. En daarna moet u wel een heel gekleurde bril opzetten om in dat ongelooflijke verhaal te blijven geloven. En dat doen veel gelovigen ook, waarbij ze steun zoeken bij hun geloofs- en lotgenoten in studiegroepen. Want in die besloten kring worden ze niet gestoord door andersdenkenden.
Dat complotdenken vindt tegenwoordig niet meer plaats in rokerige achterafzaaltjes, waar ooit in stilte revoluties werden voorbereid. Dat mag nu ook uit volle borst zingend in uw kerk of onder invloed van peppillen tijdens een house party of politieke bijeenkomst. Het gebeurt ook massaal en anoniem via private kennisgroepen op het internet. We leven niet voor niets in een tijd waarin de complottheorieën wemelen. En ook dat is niet geheel onterecht, want veel overheden hebben er een handje van om hun bevolking via de media te manipuleren. Er is toch teveel informatie om nog te kunnen overzien, daarom ruimen we die mengelmoes van feit en fictie voor u maar even op zodat u beter ziet waarom het gaat.
Machthebbers
en belangengroepen kunnen u aldoor subtiel misleiden via
maatschappelijke structuren. Met door onredelijke wetten
geïnstitutionaliseerde principes van straf en beloning konden ze
bijgeloof en irrationele tics zoals de Hitler groet invoeren. Zo kon
de psycholoog en duivenhouder B.F. Skinner zijn duiven via
manipulatie van zijn voedselmachine irrationele trucjes aanleren (*):
Als je dit of dat irrationele huppeltje maakt, dan krijg je graan. En
dat is natuurlijk ook de manier waarmee Putin met een door hem
veroorzaakte graan- en gascrisis gewone burgers tracht te
manipuleren. Maar hoe dat er in de praktijk bij gewone mensen uitziet
ziet u in het dwaze loopje van Monty Python hiernaast. Als u
zo rondloopt, dan bent u een echte Brit. Toch bood Skinner zijn
duiven geen echte zekerheden. Als de duiven via instrumenteel leren
(operante conditionering) vaak genoeg deden wat hij wilde, was
Skinners lol er af. En dan veranderde hij de spelregels weer.
Zo'n grillige baas of opperwezen kunt u maar beter mijden. Want zoals Skinner zijn duiven heel slim met zijn voedselmachine bedroog, houden ook tirannen hun onderdanen fysiek en mentaal gevangen in een vals wereldbeeld. En vaak kiezen de slachtoffers daar - na enige druk en propaganda - vrijwillig voor, want evenals Skinner bieden tirannen hun slachtoffers brood en spelen. En hun kinderen worden in die gouden kooi geboren.
Maar zit u eenmaal vast zit in zo'n besloten wereldbeeld, dan is de nooduitgang niet meer te vinden. Hoe ontsnapt u uit die aan zovelen opgelegde wereld van list en bedrog? Door een nog slimmere duif te worden? Nee, want dan conformeert u zich met de aan u opgelegde regels. En na een tijdje stuit u toch weer op hetzelfde probleem, dat de gegeven rat race niet het leven is dat u wilt leiden. Het waren niet de feiten en omstandigheden die u uiteindelijk inzag. U moet daarom veel verder kijken dan uw opportunistische neus voor de gevonden feiten lang is.
Er is transcendentie voor nodig, want de beslotenheid (immanentie) van uw wereldbeeld is juist uw gevang. U hebt dus meer gezonde scepsis en verbeeldingskracht nodig om aan die geestdodende sleur te ontkomen. Domme vragen bestaan niet. Maar domme uitgangspunten zijn helaas nog wel de regel. Astrologen wijzen graag naar Plato's allegorie van de grot, waarin de zichtbare wereld die van de zintuigen is en de hogere wereld die van de goddelijke Ideeën, oftewel onze meer verheven aannames, zou moeten zijn. Maar is die vergelijking nog wel geldig?
De Atheense stadsdemocratie van Plato had maar weinig met onze wereld gemeen. Destijds waren de meeste mensen nog ongeletterde boeren die agrarische producten op de markt brachten, maar nu hebben we te maken met hoog opgeleide beeldschermwerkers in een kenniseconomie. Plato's nog ongeletterde boeren zagen de kakelbont gekleurde beelden in Griekse tempels nog voor goden aan - op straffe van de doodstraf - als ze er niet meer in geloofden. Maar de aan beeldschermverslaafde burgers van nu weten wel beter en zappen verveeld tussen hun virtuele helden op Netflix, het breaking news op hun favoriete nieuwskanaal en hun persoonlijke Facebook pagina op zoek informatie die hen nog raakt.
Die diepere mythische laag van de Griekse boeren, hoe onrijp en puberaal die ook mag lijken, bestaat volgens psychologen en cultuurfilosofen nog steeds in de hedendaagse mens. Tijdens dance festivals verliezen jongeren zich in Dionysische trance met peppillen en veel licht en geluid. Cultfilms als The Matrix en Tolkiens Lord of the rings werden kassakrakers. Verlies van contact met hun eigen mythische dimensie (Hogere Zelf) geeft vakkrachten niet de door hun managers beoogde rationele sturing, maar voert juist tot een gevoel van doelloosheid en opgebrand zijn. Gebrek aan spirituele uitdaging voert tot het einde van uw romantische huwelijk en veel andere cultureel bepaalde sprookjes. Kortom: Die mythologische grondslag van ons leven bestaat nog steeds. Het zou dwaas zijn om haar irrationele impact te ontkennen. Ook al is ze niet zo eenvoudig objectief op te meten.
Het is een empirisch gegeven dat mythen en fabels er ook voor de moderne mens nog steeds toe doen. Reclamemakers, volksmenners en business guru's maken gretig gebruik van die onbewuste dimensie. En dat doen ze nogal eens op een manipulatieve manier. Om die reden zijn ook irrationele overtuigingen zeer de moeite waard om te bestuderen. Persoonlijke doelen en waarden die zin en betekenis aan ons leven geven, bepalen onze betrokkenheid met ons leven. Hoe dom, lokaal, beperkt en irrelevant dat individuele streven in de ogen van anderen ook mag zijn. Dat wat de publieke omroep u over de wereld vertelt is maar de dominante kijk van een randstedelijke journalistieke elite. Maar beseffen die Randstad bewoners wel wat zich in de periferie afspeelt? Vraag het aan de provinciale Groningers, Friezen en Drenten. Ze voelen zich vaak niet gehoord. En zo bestaan er veel tegenstellingen in iedere maatschappij, die als een ondergrondse veenbrand woeden. En daar hebben de postmodernisten dus weer een punt.
Plato's dualistische opvatting van twee werelden, de banale materiële wereld en een hogere geestelijke werkelijkheid, zien we ook terug in de theosofie. Astrologen en theosofen identificeren zich bij voorkeur met de hogere wereld van de geest, de vermeende schipper op het schip. Dat beeld van een opperwezen dat aan het roer staat en het schip door woelige wateren leidt, spreekt hen wel aan. Maar niets is zo gevaarlijk als de identificatie met een ondeugdelijk model van de werkelijkheid. Dat blijkt steeds weer uit de geschiedenis van landen, culturen en personen, die te weinig rekening hielden met de minder bedeelden. Wie het kaf te vroeg van het koren wil scheiden doodt ook het graan.
Moderne
neuroten en ook de vele besloten culturele gemeenschappen, zitten
vaker vast in een illusionaire wereld van oudbakken ideeën en
concepten, dan dat ze vastlopen in de levendige dynamiek van de
materiële werkelijkheid. De fysieke wereld kent dankzij de
moderne techniek juist zeer veel mogelijkheden, terwijl onze
ideologisch geconditioneerde binnenwereld steeds vaker ons gevang is.
We zouden er met meer kennis van zaken doorheen moeten breken.
Skinners duif zou dan na de studie van beide werelden, zeg maar die van de kooi met de voedselmachine en die van de listige demiurg die aan de touwtjes trekt, de weg naar zijn oorspronkelijke natuur terug moeten vinden. Maar dat is nog slechts een seculiere voorstelling van dit spiritueel gebeuren. Want astrologen geloven dat bij zo'n Uranische doorbraak ook de planeten voor de duif gunstig moeten staan. Dat laatste maakt die uitbraakpoging pas tot een Wáár mythisch gebeuren.
Maar om de validiteit van zo'n belangwekkende astrologische hypothese aan te tonen zijn nog wat meer observaties nodig om die relatie vast te stellen. En het liefst ook enig beslissend experimenteel onderzoek met proefdieren, om het precieze werkingsmechanisme ervan te ontwarren. B.F. Skinner zou u er veel over kunnen vertellen. Maar helaas ontbreekt die documentatie. Het bleef slechts bij geruchten, zoals zo vaak in theologische en astrologische wonderverhalen. En vreemd genoeg kwam dat gebrek aan bewijs niet doordat een despoot dit baanbrekende werk stelselmatig saboteerde met censuur en desinformatie, zoals in dictaturen en schijndemocratieën zo vaak gebeurt. Nee, de astrologen namen zelf niet de moeite om hun eigen aannames serieus te onderzoeken. Misschien meenden ze wel dat zoiets voor eeuwige waarheden niet nodig was. Zoals ik als nog onwetend schoolkind vol vertrouwen in het poëziealbum van mijn boezemvriend schreef:
Maar die boezemvriend verdween wel uit zicht. De woorden rijmden, de symboliek was goed gekozen, maar de waarheid raakte zoek. En met die diepe waarheid komen we weer terug bij de geschiedenis van de astrologie. Naarmate de tijd verstreek, werd het duidelijk dat het astrologisch symbolisme geen voorspellende waarde meer had. Dat magische, symbolische, maar wat al te menselijke denken, dat in de oudheid en middeleeuwen nog scheen te werken, had in de moderniteit zijn glans verloren. De voorspellende waarde van het astrologisch symbolisme bleek niet beter dan door toeval kon worden verwacht. En dat is nog steeds de huidige stand van alle astrologische zaken.
Het dieptepunt van de gangbare astrologie viel ongetwijfeld op 16 Juli 1917, de dag waarop de prominente Engelse astroloog en theosoof Alan Leo (1860-1917) veroordeeld werd wegens waarzeggerij. Spoedig daarna zou hij aan een beroerte komen te overlijden. Maar niet nadat hij zich teruggetrokken had om in Cornwall het astrologische denken te herschikken in de richting van de karakterlezing en niet meer als de voorspeller van een onvermijdelijk noodlot ["to recast the whole system and make it run more along the lines of character reading and less as the assertion of an inevitable destiny"].
Wat hierop volgde, maar helaas nog steeds gebruik maakt van het archaïsche symbolische denken, staat nu bekend als de Psychologische astrologie volgens de door mij geraadpleegde Wikipedia:
In dit geval wordt het astrologisch symbolisme toegepast op de menselijke ziel of psyche, die volgens astrologen bij ieder mens toch weer anders is vormgegeven. En hoe uw individuele astrologische plaatje in elkaar steekt, dus wie ben ik en wie ben jij, dat wil ieder mens toch wel weten. U hoeft niet in astrologie of roulette te geloven om er wel eens mee te willen spelen. U kunt het ook als lichtvoetig vertier opvatten. Zeg maar zoiets als carnaval, waarin u zich een paar dagen lang als een fabeldier mag verkleden. En ook al gelooft u niet in handleeskunst of astrologie, de officiele en bekend geachte empirische kennis van de wereld is ook niet alles. Het duurt eeuwen om al die wereldse kennis te achterhalen en toe te passen. Er zijn pessimisten die geloven dat een gewoon mens zoiets nooit kan.
Een in astrologie gelovige kan het ongelijk van een scepticus niet bewijzen. En omgekeerd kan dat ook niet. Dat is onmogelijke want hun denkramen liggen te ver uiteen. Daarom hebben we steeds weer te maken met allerlei paradigma's over hoe de wereld in elkaar zit. En in de postmoderne wereld kan iedereen voor zichzelf bepalen welke modellen van de werkelijkheid er voor hem toe doen. Niet alleen op de verkiezingsdag, maar op alle dagen dat u keuzes moet maken. Eigenlijk op ieder moment dat u wakker leeft. Maar om goede keuzes te maken moet u de verschillende keuzen wel eerst bestuderen en er enige ervaring mee opdoen. En het liefst zou u ze wat met elkaar willen combineren, zoals benamingen als psychologische astrologie en medische astrologie al suggereren.
U moet met al die mogelijkheden toch wel uw levenspad kiezen. Als u dat na lang dralen zelf niet doet, dan beslissen anderen voor u. Vaak komt u dan op het brede pad van de verloren zoon terecht, waar u door schade en schande wijs mag worden. Maar ook al leerde u iets over het smalle pad op uw zondagsschool, of iets over het Goede, Ware en Schone van de dichters, dan nog weet u niet zeker of u uw bestemming zult bereiken. Tegen de tijd dat u na u een langdurige academische studie iets denkt te weten, is dat thema vaak niet meer relevant. En ondertussen hebben uw klasgenoten het al elders gemaakt volgens hun berichten op sociale media. En ook al weet u dat zo'n internet c.v. ook maar een opgeblazen werkelijkheid is, toch krijgt u het knagende gevoel dat u iets hebt gemist.
Daarom
zoekt een mens al vroeg naar richtsnoeren voor zijn leven. Zeg maar,
een strategie, een soort kaart of een map van de wereld waarop ook uw
bestemming staat. Iets waarmee u in een keer de zin van uw leven kunt
overzien. Het moet natuurlijk wel iets zijn dat we met anderen gemeen
hebben. Want als iedereen weer een andere taal spreekt, weet u ook
niet wat u moet doen. Maar banaal en alledaags moet het plaatje ook
weer niet zijn, want zo'n zelfbeeld zal u snel vervelen. U zoekt
eigenlijk iets zoals het bekende zondagschoolplaatje van de brede
en de smalle weg, maar dan meer van deze tijd en het liefst voor
u op maat gesneden. Want met een confectiepad wilt u zich ook niet
identificeren. U bent een uniek en speciaal individu of doet op zijn
minst uw best om zo over te komen. Maar u wilt wel op zonder
vermijdbare rampspoed op uw bestemming aankomen.
Metafysische perspectieven op de wereld komen en gaan, omdat er behoefte is aan eeuwig geldende morele richtsnoeren. En als mythen, films en verhalen komen ze tot u via uw cultuur en opvoeding. Maar ook randfiguren hebben hier weet van. En die duistere figuren trachten uw gedrag en denken heimelijk te beïnvloeden. Daar ging het plaatje hierboven dus over. Welk pad moet u dan kiezen? En wie is wie in zo'n situatie? Want misschien presenteert de Antichrist u het brede pad wel als het smalle pad? Bij zo'n moreel dilemma kan het helpen als een coach of astroloog u kan vertellen dat er meer dan twee wegen zijn. Het is zelden een simpele kwestie van goed of kwaad. Alle wegen leiden naar Rome, als u maar met de basisregels rekening houdt. Bijvoorbeeld met het idee dat u eens zult sterven. En dat u voor die tijd nog wel wat zinvols wilt hebben gedaan. Daar gaat het om bij morele kwesties.
Voor de unieke kaart van uw binnenwereld vanuit het astrologische perspectief bezien kunt u bij een psychologisch geschoold astroloog terecht. En wat die astroloog over uw geboortehoroscoop zegt, valt niet meer onder het kopje waarzeggerij. Het gaat om een combinatie van toegepaste psychologie en traditioneel astrologisch weten, waarbij het accent ligt op het in uw horoscoop vastgelegde groeipotentieel. Het gaat dus niet om de gevonden feiten, maar om de nog niet door u voorziene mogelijkheden om uzelf te overstijgen. En om daarmee natuurlijk iets nuttigs te doen.
De actuele feiten kan een astroloog niet uit uw horoscoop halen, die zal hij dus bij u moeten navragen, maar een astroloog heeft wel zicht op uw groeipotentieel. Om die reden staan moderne astrologieboeken vol met werkwoorden als "zou" en "kan". Ze verwijzen naar mieterse astrologische zaken die zich in het verleden eerder voordeden en die zich ook in uw leven ontvouwen kunnen. Uw astrologische potenties worden dan een extra beschermlaag rondom uw ziel, die u met behulp van kosmische beschermengelen wel ergens zullen brengen. Vergelijk het met de verhalen uit de kinderbijbel waarmee Christenen opgegroeid zijn. Ook u kunt ineens zomaar in een leeuwenkuil terecht komen. Wat moet u dan doen? Dan is het wel handig om op zoiets voorbereid te zijn. U hoeft dan niet meteen in paniek te raken, maar u kunt ook eerst een schietgebedje doen. Daarmee vindt u de weg naar uw oorsprong terug. Maar niemand heeft daar weet van, behalve de kosmos, uw astroloog en u.
Volgens
de astroloog Dane Rudhyar symboliseert een eik-patroon in uw
horoscoop dat u bij wijze van spreken van een klein eikeltje in een
stevige eikenboom kunt transformeren, maar bepaalt de astrologie nog
niet of u daarin slaagt. Want net als in de natuur wordt niet iedere
eikel of eik-in-potentie een volwassen eik. En zo kan er zowel in
materieel opzicht als symbolisch gezien een topjaar voor eikels
bestaan. Zie de titelpagina van een leuk boekje over in de media
gevonden dubbelzinnigheden van het genootschap Onze
Taal hiernaast.
En hoewel geen astroloog uit úw horoscoop voor- of achteraf kan afleiden of u fysiek gezien als een eik, kwal, aardbeving, man of vrouw geboren bent - belangrijke feiten en omstandigheden van rechters - menen spiritueel geschoolde astrologen wel uit uw horoscoop af te leiden of u in potentie tot een stevige eik of juist een kwal kunt uitgroeien. En dat kan voor u heel belangrijk zijn. Want spiritueel gezien wordt een eik-in-potentie natuurlijk geen verwaande kwal. En fysieke kwallen met een eik patroon in hun horoscoop, zullen zich anders gedragen dan gewone kwallen. Dat is een nogal wiedes verhaal.
Maar óf en wanneer ú erin slaagt om zoiets bijzonders als uw astrologische potentieel te realiseren valt door geen enkele astroloog uit uw horoscoop te voorspellen. Dat hangt weer van zoveel andere factoren af : fysieke, sociale en andere. Want door de opkomst van de empirische wetenschappen is de wereld óók voor astrologen veel complexer geworden. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het postulaat van de vrije wil en problemen als de standaardfout, die in de jaren vijftig van de vorige eeuw de wetenschappelijke wereld op zijn grondvesten liet schudden. Maar dat het veel beroemdheden gelukt is om hun potentie te verwezenlijken, staat voor veel astrologen wel vast. De beste voorbeelden daarvan staan in hun astrologieboeken beschreven. Om dat te illustreren gaan we straks De horoscoop van Donald Trump bespreken.
Maar het probleem blijft dat astrologische predicaten zelden objectief zijn. En iedereen er weer anders over kan denken. Zo is Donald Trump voor Trumpisten een groot leider, maar voor anderen een verwaande kwal. Hoe lossen we die discrepantie op? Misschien wordt iemand die denkt dat hij een groot leider is na een tijdje wel een verwaande kwal? En dan komen we uit op Cruijffiaanse uitspraken als Elk nadeel heb se voordeel, die natuurlijk ook in het hele astrologische plaatje thuishoren. Daarom is het goed dat er ook andere astrologische uitgangspunten bestaan. Die bespreken we in het het hoofdstuk Grijze muizen aan de macht:
Astrologen mogen natuurlijk volop speculeren over de goede en slechte tijden van potentiële eiken. Dat is blijkbaar hun expertise en anders valt het nog wel onder het recht op de vrijheid van meningsuiting. Aan dat principe mogen we dus niet aan tornen. Het is zoals het is. Maar anderen mogen wel de redelijkheid (Kants Sollen) of nog beter de empirische feitelijkheid (Kants Sein) van uw uitgangspunten betwisten. Is een goed jaar voor eikels ook een goed jaar voor u? Dat valt nog te bezien. Wie controleert die speculaties? Wie doet aan follow-up? Zijn dat alleen maar goed gelovige eikels? Of zit er toch een kern van waarheid in dit merkwaardige verhaal? Hoe verifieert u die verhalen op een redelijke manier en dus niet slechts op basis van uw voorkeuren en emoties?
Dat ieder ik zichzelf als anders ervaart dan de rest van de wereld behoeft geen astrologische verklaring. Dat gelooft ieder ego. En ieder ego ziet de werkelijkheid ook anders. Maar gedragen ego's zich in de empirische praktijk wel zo bijzonder als ze denken te zijn? En kunnen we een zinvol onderscheid maken tussen Saturnalen, Uraniërs, Neptunianen en door Pluto geïnspireerden in teken en huis? En wat zijn dan de verschillen? Hoe zien astrologen dat en wat zeggen empirici en anderen daarvan? Dat zijn de journalistieke vragen die astrologen terwille van zichzelf, hun cliënten en vooral hun kinderen zouden moeten aangaan. Maar het moeten dan wel objectief gevonden feiten zijn die dat geschil beslechten.
In het artikel The wisdom hierarchie bespraken we de afhankelijkheid van wijsheid, kennis en informatie van correcte data. Geen astroloog zal daar bezwaar tegen maken, totdat de resultaten van empirisch astrologisch onderzoek verschijnen. Dan krijgen we opeens de poppen aan het dansen. Want zelden komen die bevindingen overeen met wat astrologen hadden verwacht en dan worden de astrologen in het defensief gebracht. En dan gedragen goeroes zich weer als gewone mensen.
Die defensieve reactie op de gevonden feiten komt verderop nog ter sprake, maar eerst wil ik u iets over de aard van simpele feiten en hun statistieken vertellen. Het is zo vanzelfsprekend dat u het ongetwijfeld al wist, maar in tijden van aanvallen op de journalistiek door betweters met hun eigen mediakanalen willen mensen het nog wel eens vergeten. Namelijk dat de resultaten van zorgvuldig journalistiek en wetenschappelijk onderzoek er toe doen. En dat het niet productief is om feiten en statistieken die uw persoonlijke mening weerspreken te negeren of te ontkennen. Dat u daar juist van zou moeten leren. Zo simpel is mijn verhaal.
Onschuldige schoolkinderen hebben geen moeite met de gevonden feiten. En ook de meningen van hun ouders en hun leerkrachten op bijzondere scholen slikken ze voor zoete koek. Kinderen zijn nog leergierig. Maar ouders en grootouders met een vastgeroeste kijk op de wereld vinden het lastig als de resultaten van actueel onderzoek niet in hun straatje passen. Want dan zouden ze hun denkraam moeten herzien. Maar veranderen is lastig. Het kost hen al veel energie om hun hoger weten in hun eigen leven toe te passen. En dan bemoeien buitenstaanders met een zogenaamd objectieve visie zich daar ook nog eens mee. Maar u had het toch echt anders geleerd en begrepen. En dan beklaagt u zich over Lies, damned lies, and statistics.
Via het minutieus vergaren en analyseren van ruwe data produceren wetenschappers en journalisten informatie, die naar verwachting tot kennisverdieping zal leiden. Wetenschappers publiceren de onderzoeksresultaten van hun studies in vakbladen. Journalisten zetten de uitslagen van een verkiezing per provincie of grote stad voor u op een rijtje. Astrologen noemen die datavergaring een derde huis activiteit, het analyseren en toepassen ervan hoort bij het zesde huis thuis en het integreren ervan tot academische kennis of een hogere filosofie zou een negende huis activiteit moeten zijn. En in het twaalfde huis laten ze dat hoger weten weer los om opnieuw te kunnen beginnen.
De meeste mensen willen wel de summiere feiten kennen, maar niet overspoelt worden door allerlei details. Bij een stembusuitslag gaat het niet om de stembussen met ruwe data van vóór de stemtelling, maar om de einduitslag. De stembiljetten moeten natuurlijk nog wel opvraagbaar zijn, voor het geval er gefraudeerd mocht zijn. Dan spreken we van Lies, damned lies, and statistics en wel in die volgorde en dan moet de telling worden overgedaan. Maar dat is geen statistisch probleem, want de statistische methoden hoeven er niet voor worden aangepast. Het is een juridisch probleem. Is die stem rechtsgeldig of niet? Heeft iemand even niet opgelet of zijn de feiten bewust verdraaid?
Soms kan de wijze van presentatie van bepaalde feiten in een krant de indruk wekken dat er Lies, damned lies, and statistics bestaan. Maar opnieuw is de volgorde van belang. De gekozen framing oftewel de verpakking van informatie is geen statistisch probleem, maar gewoon een besluit van de eindredactie van uw krant. En of uw krant nu links of rechts is, om geschoolde statistici zal het zelden gaan. En als u ervan overtuigd bent dat iedereen liegt, mag u ook wel bij uzelf te rede gaan. Gelooft u zelf nog in uw eigen grote verhaal? Uw opvoeding en uw al dan niet unieke ervaringen daarmee?
De statistische wetenschap helpt journalisten, wetenschappers en andere in feiten geïnteresseerden bij die informatieverschaffing. Statistiek biedt ons de mogelijkheid om de bij onderzoek gevonden ruwe data samen te vatten op een overzichtelijke manier. U wilt van de overheid weten hoeveel stadgenoten op iedere partij hebben gekozen, absoluut of percentueel, maar u hebt geen behoefte aan een kopie van alle stembriefjes van ieder stembureau. Die veelheid aan details zou u slechts verwarren. Daarom gebruiken we statistieken.
En als u anders denkt over de verkiezingsuitslag, dan moet u daar empirisch bewijs voor aandragen. Maar dat doen despoten liever niet. In plaats daarvan benoemen ze voorlichters, deskundigen en rechters die hun versie van de waarheid naar voren brengen. Ze brengen objectieve onderzoekers in diskrediet en spreken bij voorkeur voor eigen publiek over lies, damned lies, and statistics. Maar bent u met die manipulatie een geboren wereldleider? Hoe lang houdt zo'n onevenwichtigheid stand?
Ook uw hersenen verwerken aldoor enorm veel informatie. Inwendige en uitwendige receptoren stellen op ieder moment miljarden gewaarwordingen vast, maar u wilt alleen geïnformeerd worden over wat er in uw hier en nu echt toe doet. Dus niet over de jeuk bij uw kleine rechter teen tijdens een functioneringsgesprek, maar wel over de subliminale pijn die aangeeft dat u zult doorliggen als u zich niet tijdig omdraait. Daarom wordt u in u slaap regelmatig door uw reptielenbrein gewekt, maar merkt u de voetschimmel bij uw teen pas veel later op. Tenzij u een geboren hypochonder bent, want dan hebt u weer andere prioriteiten.
En aldus zal ook een ervaren vogelaar, astroloog of apendeskundige vaak zaken zien die de gemiddelde Studio Sport liefhebber niet ziet. We hebben het er al eerder over gehad in De eenzame vogelaar ontmoet een hemels wezen:
Bestudeer om die woorden nu eens zelf te ervaren het artikel De onzichtbare gorilla op de Wikipedia en bekijk de filmpjes op The Invisible Gorilla: And Other Ways Our Intuitions Deceive Us. Wat gebeurt hier? Hoe kan dat nou? In dit geval is de aandacht van de individuele speldeelnemers zozeer op hun eigen spel gericht, dat ze de schijnbaar onzichtbare gorilla in hun midden niet opmerkten. Evenals de inwoners van Hawai het grote zeeschip van kapitein Cook niet herkenden, zoals u in een lezing van Karen Hamaker-Zondag kunt beluisteren in Waarnemen zonder projecties – Tijdboek LuMens. Maar zou u een tiny christ in uw midden of een kolossaal ruimteschip die slechts graancirkels naliet, wel herkennen? Of zou u die onverwachte en dus blijkbaar irrationele of metafysische heldere waarneming als een lachertje afdoen?
Wikipedia
redacteuren schreven hierover:
Uw brein zoekt zonder dat u het weet allerlei hoofd- en bijzaken voor u uit. Onze gewaarwordingen en denkprocessen verlopen grotendeels in de automatische piloot zonder dat we er grip op hebben. Daarom zal ons bewuste Ik de waarde van de subtielere gevoelens en gewaarwordingen van ons lichaam systematisch onderschatten. Totdat u in de problemen komt en de slimme algoritmen niet meer werken. Dan raakt uw brein overspannen (aanpassingsstoornis), werkt het filter niet meer en raakt u door teveel onverwachte prikkels overvoerd.
U kunt het vergelijken met het vastlopen van een computer die teveel of incompatibele programma's draait. Er verschijnen foutmeldingen op het scherm. Op een computer kunt u problematische programma's afsluiten of anders het besturingssysteem herstarten. Maar uw lichaam heeft geen Taakbeheer, waarmee u bepaalde organen uit kunt zetten. En onder stress zult u na een nachtje slapen de volgende dag niet meer fris opstarten. Want u sliep slecht, kreeg buik- spier- of hoofdpijn, aandachtstekort en andere ongemakken.
Es ist mehr Vernunft in deinem Leibe, als in deiner besten Weisheit, hield de filosoof Friedrich Nietzsche de asceten van het lichaam voor. Ze dachten dat ze met geestkracht hun lichaam konden overwinnen. En als u met wilskracht uw aandrift om u te krabben of om boos te worden even kunt onderdrukken, dan bent u het dier in u tijdelijk meester. Maar als u uw natuurlijke menselijke behoeften langdurig onderdrukt, dan komen ze terug als tekort gedane kinderen die steeds luider om uw aandacht vragen. Het zal u slapeloze nachten opleveren omdat de spanning tussen uw onderdrukte wensen en de tastbare realiteit uw gemoedsrust verstoort. En inderdaad neemt de kans op psychosomatische ziekten dan enorm toe.
Tenzij u een opportunistische psychopaat bent die uw zielspijn genadeloos op anderen uitleeft. Dat is de projectie waar Karen Hamaker-Zondag het over had. En dan wordt het oorlog als anderen u serieus nemen in plaats van uw woorden met mededogen te weerspiegelen in de trant van: Gelooft u nu zelf wat in uw (zogenaamd) eigen woorden over uw belevenis vertelt? Is het misschien niet emotioneel gekleurd door iets volstrekt anders uit uw persoonlijke verleden? En wat hebben anderen aan uw verhaal?
Slimme algoritmen, die in de survival of the fittest strijd hun effectiviteit hebben bewezen, zitten in onze genen gebakken. Die erfenis uit de prehistorie heeft zowel voor- als nadelen. Wie suikerziekte heeft, weet hoe lastig het is om het suikergehalte van het bloed zelf te reguleren. Gelukkig regelt het autonome zenuwstelsel dat voor u. En zo verloopt ook het zichtbare gedrag van mens en dier grotendeels in de automatische piloot via slimme algoritmen. Zo is het jagen op prooidieren een aangeboren eigenschap van roofdieren. U kunt het een kat of spin niet afleren. Zoogdieren zien de finesses van dat aangeboren gedrag van hun familie af. Door spel en oefening perfectioneren jonge dieren die aangeboren kunst.
Mens en dier leren vooral van de praktijk. Imitatie werkt doorgaans beter dan formeel leren, het klassikaal of uit boeken leren van wat u in de praktijk zou moeten doen. Daarom worden leraren en politici niet zozeer op hun woorden afgerekend, maar vooral op hun non-verbale gedrag. Jagers kwamen erachter dat ze bepaalde dieren konden domesticeren. Ze werden veehouders. Akkerbouwers leerden planten en ossen naar hun hand te zetten. De moderne landbouwtechnieken zijn niet genetisch, maar cultureel bepaald. En culturele gebruiken worden vooral door leren van de praktijk overgedragen.
Maar de meest bruikbare methoden werden ook op schrift vastgelegd, zodat ze konden worden gememoriseerd en verspreid. Met de uitvinding van het schrift kwam daarom een belangrijke cultuurversnelling. De gesproken taal werd gestandaardiseerd, in tekens verbeeld en zo gemakkelijker herinnerd. Daarmee begon de geschreven geschiedenis.
De uitvinding van de boekdrukkunst had een grote impact op de ontwikkeling van rationele cultuur en techniek. Maar met wat geld kon iedereen nu zijn ideeën snel verspreiden. Zo snel, dat de censuur van de gevestigde orde de aanwas aan vlugschriften niet meer kon bijbenen.Recent bracht het internet een nog grotere kennisrevolutie teweeg. Digitale informatiebronnen uit de gehele wereld werden voor iedereen toegankelijk. Maar ook het verspreiden van ongeautoriseerde nep-berichten via social media werd een koud kunstje. En zo ontstond een nog groter probleem.
Hoe maken we bij als die aan ons beschikbare data onderscheid tussen zin en onzin, feit of fictie? Want in tegenstelling tot het empirische leren uit de praktijk, kunnen mensen via taal en media ook onzin verspreiden over zaken die in werkelijkheid niet bestaan. Bijvoorbeeld beeldverhalen over eenhoorns, engelen en andere fabeldieren. Ze bestaan op het filmdoek of in uw dromen, maar wat kunt u ermee?
Om die reden kunnen in heilige en profane boeken, zowel de meeste verheven waarheden als ook de grootse kletskoek staan. Wat maakt het verschil? Hoe maakt u het onderscheid tussen feit of fabel? Onderscheid maken tussen zin en onzin, feit of fictie is in deze postmoderne wereld helemaal niet zo eenvoudig. Want aantrekkelijk in beeldverhalen verpakte visies kunnen heel plausibel lijken. PowerPoint werd de belangrijkste applicatie voor zowel wetenschappers als managers.
Daarom worden wetenschappers, journalisten en rechters in het maken van onderscheid getraind. Ze beoefenen dan fact checking en vergelijken verschillende bronnen met elkaar: Welke bron is betrouwbaar? Wie zat er dicht op? Wie zat er te dicht op? Wat waren hun belangen? Ging het om van horen zeggen kennis of had de getuige het zelf gezien? En wat zag die getuige nu feitelijk? En komen die waarnemingen met andere getuigenissen overeen? Dat zijn de goede journalistieke vragen die bepalen of u meer of minder zeker van iets kunt zijn.
Maar omdat u voor uw informatievoorziening altijd van anderen afhankelijk zult zijn, zal het toch vooraleerst om uw vertrouwen in deskundigen en uw informatieproviders gaan. Security is matter of trust schreef het handboek van Suse Linux ooit. U kunt de makers van besturingssystemen als Windows, Linux of Android vertrouwen, maar wie weet bespioneren die bedrijven u aldoor. In feite is dat al het geval. Wie of wat kunt u dan vertrouwen? Daar kunnen theologen, psychologen en astrologen u van alles over vertellen. Want onbekende partijen vertrouwen is al lastig. Het vereist een vorm van overgave. U hebt het zelf niet in de hand. Daar hebben mensen moeite mee. Mensen hebben liever iets schijnbaar onder controle dan dat ze zich afhankelijk opstellen tegenover anderen die het misschien veel beter zien.
Het gaat daarom wel eens mis als ons reptielenbrein, kritiek op ons geloof of handelen aanziet voor een persoonlijke aanval op ons lichaam. Ons primitieve ego denkt in termen van vechten of vluchten, eten of gegeten worden, erop of eronder. Zo'n aanval op uw vermeende persona komt dus keihard aan. Dat voelt niet meer aan als een spelletje Mens erger je niet, maar als een frontale aanval op alles wat u bent en waar u voor u staat. En dan wordt uw ego defensief en raakt uw denken wat vertroebeld.
Tegenwoordig worden personen die hierdoor stress ervaren naar een psycholoog gestuurd. Ze moeten dan leren wat minder vanzelfsprekend met hun in een kantooromgeving niet meer effectieve dierlijke emoties en cognities om te gaan. Want een kantoortuin is geen apenheul, maar de beoogde plaats voor samenwerking tussen redelijk denkende mensen. Maar niet iedereen voelt zich in zo'n milieu thuis en zeker niet als die redelijkheid slechts op papier bestaat en managers zich als alpha mannetjes gedragen.
Mindfulness en cognities werden toverwoorden in de psychologie. Gelooft u nog steeds in de woorden die u daarnet nog zei? Of was dat slechts uw impulsieve reactie op een pijnlijke gewaarwording? Laten we de gevonden feiten liever onder ogen zien en onderzoeken, zonder ons dwangmatig met uw interpretatie van die feiten te identificeren. Wat zijn de objectieve feiten en hoe gaan we hier redelijk mee om? Hoe bedrijven we een nieuwe politiek zonder te vervallen in de welbekende valkuilen? Waar gaat het u nu eigenlijk om? Wat is uw doel en wat is uw middel? Wat wilt u op lange termijn bereiken?
Ik zou nog terugkomen op de vraag hoe astrologen omgaan met feiten en statistieken die niet in hun straatje passen. Het antwoord is simpel. Ze gedragen zich zoals ieder ander persoon die zich aangevallen voelt. Ontkennen, verdraaien en aanvechten van de gevonden feiten, alle bekende trucs van het ego komen voor. Het denken wordt wat minder helder en de gevonden feiten zijn ineens niet meer van belang. Want cognitieve discrepanties geven onrust in ons brein.
Een goed voorbeeld van vertroebeld denken is het artikel Causaliteit en Synchronisme in de astrologie door Mellie Uyldert. Het is een rede uit 1951, dus lang voordat de revolte van de zestiger jaren de wetenschappelijke praktijk voorgoed zou veranderen. Maatschappelijke vooroordelen tierden welig. Regenten en professoren zaten nog in ivoren torens, want de op statistieken gebaseerde kennisrevolutie in de psychologie en sociale wetenschappen moest nog opkomen. Een huwelijk was nog een voor de hand liggende reden voor het ontslag van een vrouw, want er zouden wel kinderen van komen. Het was een tijd van wederopbouw en puin ruimen, waarin de grote verhalen van ooit koloniale wereldrijken onder vuur kwamen te staan. In die sombere tijd proclameerde Mellie Uyldert een hoopvol Uranisch bericht aan de astrologische gemeenschap:
Uyldert beschrijft een kloof tussen behoudende Saturnale astrologen en wetenschappers die alles volgens hun boekje en de groepskenmerken van statistieken willen begrijpen en Uranische astrologen die wel bevatten dat het ene geval van schizofrenie het andere niet is. En dat we met de kennis van de individuele ziektegeschiedenis van de schizofrene patiënt veel meer zouden moeten doen. Maar zouden de individuele artsen en psychologen van die patiënten dat niet doorhebben?
Ik begrijp haar anti-establishment houding gezien de lastige naoorlogse omstandigheden, maar ik heb moeite met iedereen die haar polemiek voor wijsheid aanziet. Want inhoudelijk gezien slaat ze aldoor de plank mis. Ze verkondigt de ene boude stelling na de andere zonder iets echt te bewijzen. Door in symbolische taal uit te roepen: "Jij bent een behoudende Saturnaal, maar ik ben Uranisch en heb je wel door!" lost niemand een empirische conflict op. Want Uylderts stelling: "Statistieken kunnen alleen maar fout zijn - een spel van het brein" wijst vooral op haar onbegrip van wat moderne statistiek en kansberekening nu feitelijk inhoudt.
Uyldert herkende blijkbaar de bevestigingsfout, dat "elk mens zich spiegelt in zijn omgeving en alleen opmerkt wat bij hem past" heel goed. Maar moderne wetenschappers proberen die invloed (bias) juist met alle macht te voorkomen via gerandomiseerd dubbel blind onderzoek. Maar Mellie Uyldert ziet het heel anders: "Wij gaan allen langs onze magnetische lijnen, wij kunnen niet anders gaan, wij kunnen slechts doen wat wij niet laten kunnen. Daardoor is er nooit objectief onderzoekingsmateriaal!" En als daardoor geen enkel onderzoek objectief kan zijn, wordt haar eigen visie op het geheel natuurlijk wel zo belangrijk. Dat klinkt heel logisch, maar het blijft wel een drogreden die bekend staat als een valse tweedeling.
Er is blijkbaar een onvermijdelijk individueel lot waarin mensen zich moeten schikken. De wetten die dat lot bepalen worden door goed met elkaar samenwerkende biologen, sociologen en natuurkundigen bestudeerd. En daarbij bleek er nogal wat variatie te bestaan. Kramen al die wetenschappers onzin uit? Blijkbaar wel in de ogen van Uyldert, maar ik verwacht niet dat ze de moeite nam om hun noeste arbeid te onderzoeken. Hoe gaat een Uranisch denkend astroloog met de op hemel en aarde aangetroffen feiten om? Op een unieke en Uranische wijze of toch maar weer klassiek en Saturnaal volgens de statistieken en de boekjes? Of misschien wel sofistisch?
Uyldert adviseert directe ervaring en zelf-observatie, maar dat is volgens psychologen wel het moeilijkste wat er is. Want als u dat een beetje objectief wilt doen, moet u toch wel behoorlijk boven uzelf uitstijgen. Zoals in het geval van Skinners duif. En dan moet u afstand nemen van de vele valse aannames die eens dacht zeker te weten. Maar ná zo'n aha piekervaring moet een profeet toch weer van de berg af om het gemene volk te onderwijzen. Maar helaas geven Uylderts woorden er geen enkele blijk van dat ze hierin slaagde. Ze pleit slechts voor haar eigen groteske tunnelvisie, zonder een hand uit te willen steken naar haar blijkbaar starre Saturnale opponenten:
Wie dergelijke teksten kritisch bestudeert, merkt al snel op dat ze vol staan met halve waarheden, verdraaiingen, cirkelredeneringen en andere elementaire denkfouten. Al met al geeft ze een vertekend beeld van de werkelijkheid. Maar ondertussen beticht ze haar tegenstanders van sofisme. Maar is dat niet projectie? Is dat niet wat paranoïde dictators en agitatoren doen die anderen betichten van hun eigen blinde vlekken?
Toch zal Uyldert wel enig succes geboekt hebben met haar warrige verhaal. Hoe kan dat? Om dezelfde reden dat een politieke toespraak van Trump of Putin dat doet. Ze preekt haar Kosmisch evangelie immers voor eigen parochie. En die slikt dat als zoete koek. De Saturnalen van het establishment die astrologie slechts uit het boekje kennen zijn inconsequent en sofistisch. Maar wij, de Uraniërs weten wel beter. Wij krijgen ons hoger inzicht rechtstreeks van boven:
Het spreekt vanzelf dat een redelijk denkend mens nooit met zo iemand in discussie moet gaan. Logische argumenten tellen niet, want Uyldert geeft telkens weer een andere draai aan de betekenis van woorden. Controleerbare feiten tellen evenmin. Haar magnetische lijnen zullen daarom ook niet de elektromagnetische golven uit de natuurkunde zijn. Want die kunnen we opmeten om haar verhaal te verifiëren, maar ze suggereert wel zoiets. Ze verkondigt met woorden vage beloften, zonder dat ze een concrete toezegging doet. Maar is dat niet het recept van iedere politicus tijdens de campagne?
Astrologische argumenten tellen voor Uyldert evenmin, want de astrologieboeken kloppen niet. Feiten en statistieken tellen niet, want er worden steeds weer alternatieve feiten gevonden. En voor u het weet is al uw kennis weer achterhaald. Aan oppervlakkige statistieken hebben diepzinnige denkers als Uyldert al helemaal niets. Weet niet iedere Uraniër dat ieder mens op ieder moment toch weer anders is?
Waar gaat het dan wél om in dit leven? Het gaat bij Uyldert en andere volksdemagogen natuurlijk niet om de gevonden feiten, maar om uw beleving van de werkelijkheid. Wilt u slechts in weinig zeggende Saturnale abstracties leven of wilt u een daadwerkelijke participatie met de Werkelijkheid? Zijn daarom niet de gedeelde ervaringen van cliënt en astroloog beslissend, hun authentiek beleefde werkelijkheid die alle statistieken overstijgt? Kortom: Het astrologische hier en nu van uw unieke ego met zijn ingebeelde persoonlijkheid?
Die hypothetische werkelijkheid kan wel eens even bestaan, maar hoe lang duurt zo'n bijzondere ervaring? Er zijn beslist wel momenten in het leven met een mythisch gehalte, zoals uw eerste communie, uw eerste schooldag, uw eerste baan of als u "ja" zegt tegen uw partner in het gemeentehuis. Dat zijn bijzondere dagen waar mensen waarde aan hechten. En als die piekmomenten al in uw sterren geschreven stonden, zoals de astrologen die uw horoscoop rectificeerden meenden te weten, dan is dat mooi meegenomen. Maar na de jubelzang op zondag volgt er weer een doordeweekse dag. Het leven gaat verder. En was die ene bijzondere dag achteraf gezien echt zoveel belangrijker dan al die andere dagen? De Saturnale Tijd schrijdt verder en hopelijk leert u er wat van.
Maar hoe zit het nu eigenlijk met de Neptunianen, die alle grenzen weer laten vervagen? Of is dat ook weer een illusie uit het astrologieboek? Ik geef het op. Het is volgens Mellie Uylderts retoriek altijd dit of dat. En het is haar opgeblazen kokervisie die me het meest irriteert. Hoe gaan andere beroepsgroepen met de gevonden feiten om? Houden Uylderts argumenten dan nog stand? Ik denk het niet. En dat is volgens mij toch vooral Mellie Uylderts probleem. Want wie iets stelt, moet het tegenwoordig ook bewijzen.
Wat opvalt in Uylderts rede is het gebruik van schijntegenstellingen, waarmee ze volop kan polariseren. Verdeel en heers heet dat bij demagogen populaire eenzijdige principe. Maar met het aanreiken van valse alternatieven wordt geen enkel probleem opgelost, omdat de ermee gepaard gaande verdringing, distorsie en ontkenning van de feiten onvolwassen manieren zijn om met de werkelijkheid om te gaan. Uiteindelijk gaat het toch weer om de meer redelijke vragen: Wat is uw belang, wat is mijn belang en wat hebben we met elkaar gemeen? En als we dat in meerdere gevallen onderzoeken dan blijkt er geen kloof te bestaan, maar zien we een uitgestrekt grijs middengebied.
Natuurlijk zijn alle wezens uniek, maar dat betekent nog niet dat ze niets met elkaar gemeen hebben. Juist op de studie van groepskenmerken is de wetenschappelijke kennis gebaseerd. Van de gemeenschappelijke eigenschappen van appels en peren tot aan de gelijkenis van atomen en planetenstelsels. Zo reageren ze allemaal op de zwaartekracht. Als alles echt uniek en onvergelijkbaar was, zou er ook geen astrologie of kruidengeneeskunde kunnen bestaan.
Daarom is het dwaas om de waarde van groepskenmerken te ontkennen. En het is al helemaal ongepast om onder het motto Ieder mens is uniek uw Saturnale tegenstanders wel op een hoopje te gooien. Wij zijn unieke Uranische denkers, maar jullie zijn maar Saturnale betweters. Dat was ook de strategie van Donald Trump tegen het establishment in Washington. Het herinnert ons aan het kuiken Calimero dat aldoor klaagde: Zij zijn groot en ik is klein, en dat is niet eerlijk, o nee. Maar gold dat ook voor multimiljonair Donald Trump?
Dat voor bepaalde groepen en individuen de realiteit ongunstig uitpakt blijft natuurlijk wel een feit. De wereld is nu eenmaal niet zo ingericht als zij voor ons gevoel zou moeten zijn. En gewis gedraagt ieder persoon zich altijd weer anders, gezien zijn wisselende levensomstandigheden en doelen. Maar betekent dat voor u, dat de astrologische categorieën in uw astrologieboeken er niet meer toe doen? Is een bepaalde Zon in Ram dan geen Ram meer volgens uw astrologische perspectief? Laten we dan de astrologische regels en hun uitzonderingen opnieuw bepalen. Laten we de astrologieboeken herschrijven. En dat gaat het best na nieuw en onbevooroordeeld onderzoek.
Fris en fruitig empirisch onderzoek levert meer relevante kennis op dan in oude boeken uit te pluizen wat de ouden nu eigenlijk hadden bedoeld. Want de ouden kunnen we niet meer bevragen naar de toen gevonden feiten en omstandigheden, maar de astrologische werkelijkheid die we met met hen delen bestaat nog wel. En daarom is het zinvol om opnieuw naar de eigenschappen van de Zon in Ram geborenen te kijken. Zijn die Rammen nog steeds roekeloze doordrammers zoals de Ouden ooit beweerden? Of hebben ze ondertussen van die astrologische wijsheid geleerd en zijn ze behoedzamer geworden? Wie zal het zeggen? U kunt altijd over van alles en nog wat blijven speculeren, maar alleen na adequaat empirisch onderzoek kunt u het zeker weten. Waarom zouden we dat niet doen?
Weliswaar formuleerden astrologen in het verleden stelliger dan de astrologen van tegenwoordig, maar ze sloegen ook vaker de plank mis. Want wie kon hen corrigeren? Aan fact checking op basis van wetenschappelijk of journalistiek onderzoek werd toen nog niet gedaan. Maar dat is in de loop der tijden wel veranderd. Daarom vinden we in moderne astrologieboeken zoveel vage uitdrukkingen als Het zou wel eens kunnen, die nooit te falsificeren zijn. En is dat dan toeval of niet? U mag het zeggen. Maar ik denk er het mijne van.
Dat
speculatieve denken doet me denken aan de psychologie van een
verstokte gokker, die Louis Theroux in Las Vegas interviewde aan de
fruitmachine:
Theroux's verklaring hiervoor:
Terwijl Alan het ene na het andere bankbiljet in de fruitmachine laat verdwijnen, vraagt Theroux:
Gokker Alan antwoordt:
Dat "Je weet maar nooit" mag dan wel kloppen, maar die gokverslaving is wel gebaseerd op valse hoop. Zo nu en dan wint de doorsnee gokker iets, maar gemiddeld gezien gaat hij er toch op achteruit. De gokker blijft maar hopen op de grote vis die alles in zijn voordeel beslist, maar de omwenteling waar hij op rekent blijft meestal uit. Zouden gokkers naar hun gemiddelde jaarrendement kijken, dan zouden ze onmiddellijk stoppen. De meeste beurskoersen zullen over de jaren heen gemiddeld wel wat stijgen, maar met iedere Euro die u in legaal gokken steekt, bent u meteen al een fors percentage aan de belastingdienst en andere goede doelen kwijt. En dat feit maakt illegaal gokken wel zo aantrekkelijk, maar op de lange termijn verliezen zult u toch. Uiteindelijk worden alleen de uitbaters van het gokparadijs rijk.
Maar de Uranische gokker verkeert tijdelijk wel in de roes dat hij boven de Saturnale wetten staat. Alan, die duizenden kilometers afreist om een paar dagen in een luxueus gokparadijs te vertoeven, mag zich een paar dagen als James Bond wanen. En als hij op verlies staat zal hij net als die superheld nog wel op een happy end van de film kunnen rekenen. Maar onze realiteit is niet die van Hollywood. Aan het eind van dat avontuur is gokker Alan veel geld kwijt en thuis wacht hem weer een saai maar veel gezonder leven. Zoals Ollie B. Bommel na ieder avontuur thuis weer aansterkt met een eenvoudige doch voedzame maaltijd in slot Bommelstein.
In de reclamewereld worden associatieve technieken gebruikt om uw gedrag te sturen. Via suggestieve beelden - zoals het goudkleurige Lucky van de fruitmachine - wordt u een gouden toekomst voorgeschoteld. Maar die suggestie moet niet al te concreet zijn, want dan wordt het bedrog snel doorzien. En dan krijgen de reclamemakers met de Reclame Code Commissie aan de stok, die vindt dat reclame-uitingen niet misleidend of in strijd met de waarheid mogen zijn. Daarom worden de claims van de reclamewereld impliciet via suggestieve beeldvorming tot u gebracht. Maar politici en demagogen kunnen zich natuurlijk op het recht op vrije meningsuiting baseren.
Maar gelooft u nu echt dat als u een bepaald feel good merk aanschaft, anderen massaal voor u zullen vallen? Nee natuurlijk niet, maar het voelt tijdelijk wel goed aan en dat weten ook alle verkopers die u dat metafysische extra via suggestie en beeldvorming aansmeren. Bepaalt die door emoties gestuurde vaagheid, zeg maar dat denken in beelden en symbolen, niet alleen de voortgang van de consumptiemaatschappij, maar ook het wel een wee van de mystiek? Ik hoop oprecht van niet. Ik wens mijn geloof, hoop en liefde toch liever te baseren op meer concrete uitgangspunten dan de al eeuwen uitgemolken mythologie van het astrologische symbolisme. Mijn verwachtingen moeten in de nog wel empirische realiteit terug te vinden zijn. Ze zouden ook niet misleidend mogen zijn of empirisch gezien in strijd met de waarheid. Ik geloof nog steeds in wie stelt, die bewijst. Maar dat principe mis ik nu juist in de astrologie.
Hoe zou het zijn als we dan maar eens met effectgroottes en betrouwbaarheidsintervallen gingen werken? Maar dan hebben we te maken statistiek. En is dat een serieus te nemen probleem? Alleen voor degenen die het al veel beter menen te weten dan nog twijfelende sceptici zoals Socrates. Want Socrates ging er niet bij voorhand van uit dat hij iets al zeker wist. De waarheid moest blijken uit de geboden argumentatie bij een goed gevoerd debat. Zoals dat ook in een eerlijke procesgang gebeurt. Maar als het gaat om concrete feiten, dan geldt het simpele meten is weten principe. Maar de Null hypothese van de statistici gaat er terecht van uit dat de uitkomsten van een empirisch onderzoek regelmatig op toeval berusten. Maar als u al bij voorbaat uitgaat van uw astrologische gelijk en zeker weet dat toeval niet bestaat, dan hebt u daar ongetwijfeld problemen mee...
De door Uyldert miskende statistische technieken hebben geleid tot een ware Uranische revolutie in de wetenschappen. Maar astrologen wilden daar niets van weten. Astrologen bouwen liever voort op de aan hen overgeleverde ideeën. Dat traditionele weten probeerden ze net als moderne theologen steeds maar weer aan de moderniteit aan te passen. Maar ondertussen brokkelde hun kennisdomein steeds meer af. Zo wagen astrologen zich tegenwoordig niet meer aan voorspellingen. En dat is echt niet omdat astrologen opeens in de vrije wil zijn gaan geloven. Nee, die stap moesten ze wel zetten omdat deskundigen met meer empirische achtergrondkennis, zoals uw belastingadviseur en de Lieve Mona uit de krant, concrete problemen al veel beter konden analyseren en voorspellen dan astrologen ooit hebben gedaan. En dus moesten astrologen wel overgaan tot een minder goed te objectiveren Algemene Hogere Astrologische (AHA) werkelijkheid. Want dat was nog een onbekend terrein.
Volgens Mellie Uyldert kunt u astrologie nooit uit boeken leren, want ieder individu is toch weer anders. Het kan verkeren, schreef de vroeg gestorven dichter Gerbrand Bredero (1585-) al. Waarschijnlijk doelde Mellie Uyldert op de door haar collega's geschreven astrologische kookboeken die zonder enige bronvermelding de laatste versie van het astrologisch symbolisme aan hun lezers door willen geven. Maar iedere lezer die het boek kritisch bestudeert weet na een tijdje wel beter en maakt gehakt van dat knip en plak verhaal. Want ook iedere astroloog in spé ervaart de kosmos nu eenmaal weer anders.
Menig astroloog voelt dan de drang in zich opkomen om dan zélf maar het ultieme astrologieboek te schrijven. Maar hoe doet u dat? Welke bronnen zou u raadplegen? Gaat het om recent empirisch onderzoek, de allerlaatste progressieve technieken, uw persoonlijke ervaring met de astrologie of gaat het om een kwalitatieve studie van oude tradities? Moet u om dat oude weten te leren begrijpen zoals de astroloog Chris Brennan klassieke talen bestuderen of zijn zijn en andere vertalingen, interpretaties en samenvattingen van die oude boeken als goed genoeg voor u? En hoe gaat u om met de bemonsteringsfout, die veel astrologische aannames onderuit haalde? Wie zou uw ultieme astrologieboek met al die voetnoten en technische details nog willen lezen? In mijn ADB statistieken was geen hond geïnteresseerde. Want in uw hier en nu is alles toch weer anders. Of niet?
En als uw dan weer piekerende, dan weer vechtende l'état c'est moi betweterige ego er zelf al niet uitkomt, hoe kunt u uw lezerspubliek dan overtuigen? Waarschijnlijk hebt u dan meer behoefte aan een heel ander product: Een creatieve mengelmoes van feit en fictie, verfraaid met leuke plaatjes en quotes, waar populaire auteurs aldoor hun voordeel mee doen.
De individualist Wilson Mizner (1876-1933) schreef over die knip en plak techniek zonder gedegen vooronderzoek, journalistieke redactie en bronvermeldingen het volgende:
Wat ging hier mis? Met willekeurig verkozen knip en plak feiten kunt u naar uw believen van alles beweren. U maakt er een fraai borduursel van. En zo'n slim gevonden lappendekentheorie kan best wel eens werken. Want het leuke van Dichtung und Wahrheit is dat u uw boek of webpagina net als een gedicht kunt laat kunnen rijmen . Zo'n meesterwerk van feit en fictie kan allerlei inhoudelijke tegenstellingen bevatten, maar het leest toch als een magistrale symfonie waarin ieder noot op tijd komt. Het gaat immers net als in de politiek om uw beleving, want de feitenlijke inhoud blijft toch altijd een open boek. En zijn immers altijd weer alternatieve feiten.
Tegenwoordig kan iedere astroloog onder een pseudoniem een blog of beeldverhaal op Instagram of Facebook publiceren, waar hij geen last heeft van kritische eindredacteuren van Saturnale uitgeverijen, die zich afvragen of die astroloog wel echt iets nieuws gezien had onder de astrologische zon. Maar als zijn zoveelste proefballon aanslaat met genoeg volgers op het juiste tijdstip, waarin men behoefte had aan dat verhaal, dan zal er vast wel een niche markt voor zijn Uranische visie zijn.
Maar voert zo'n succesverhaal op sociale media tot meer kennis van astrologische zaken? Ik verwacht het niet. Bij de zoveelste versie van dat eeuwenoude astrologische weten moet het in principe nog steeds wel om betrouwbare astrologische informatie gaan. Geaccumuleerde kennis, die kritisch onderzocht kan worden om te achterhalen of het niet om oude wijn in nieuwe zakken gaat. Als dat niet het geval is, dan kunnen we ermee aan de slag gaan. Maar anders is dat slechts oude politiek gegoten in een nieuw jasje.
Maar op een instabiele markt van betweters en intriganten leidt het marktmechanisme eerder tot meer tunnelvisie en verwarring dan tot een astrologisch leerboek waar ook uw beroepsgenoten achter kunnen staan. Dat iets voor u en uw volgers astrologisch gezien nogal wiedes is, stond blijkbaar in uw sterren geschreven. Maar is dat wapenfeit op uw sociale media ook voor anderen relevant?
Dat zouden onafhankelijke rechters of wetenschappers kunnen onderzoeken. Maar tegen een kritisch statistisch toetsend onderzoek naar de door hen gevonden astrologische feiten verzetten astrologen en politici zich doorgaans massaal. Ze hadden immers te maken met unieke voorvallen en unieke stemgerechtigde individuen, waar nog geen empirisch vergelijkingsmateriaal voor bestond. Behalve natuurlijk hun beeld ervan in het hoofd van een visionaire astroloog, van wat astrologisch gezien essentieel voor hen zou moeten zijn.
En daarover had u een revolutionair boek geschreven. Over uw titanenstrijd met de gevestigde orde. En u sloeg deuken die muren. Maar is uw boek over een paar jaar nog geldig? Alleen als u het inhoudelijk vaag en algemeen houdt, maakt u enige kans van slagen. Met goede metaforen en rijke illustraties kan uw boek ooit een klassieker worden. Maar een literaire mengelmoes van feit en fictie blijft het natuurlijk nog wel. En daarom is het profetische gehalte ervan gering. Het zou best wel eens kunnen vanuit uw optiek gezien, maar wat hebben anderen aan dat perfect volgens de gangbare regels ingestudeerde verhaal?
Astrologen adviseren unieke individuen met unieke horoscopen, die nog niet door andere astrologen beschreven zijn. En daarom werken de astrologische kookboeken zelden en krijgen wetenschappers al helemaal geen vat op die kunst. Want het heeft geen zin om een controlegroep te bedenken voor Piet het Individu als iedere Zon in Ram weer anders is. Maar waar is dat merkwaardige astrologische denken dan wél op gebaseerd? Op een nog steeds in uw idiote ego hoofd verkerend parallel universum? Maar hoe zou u zoiets absurds kunnen bewijzen? En welke pil neemt u dan in?
Over de stelling dat u iemands beroep kunt raden op basis van de geboortetijd en -plaats in achtergestelde landen kunnen sociologen het nog wel eens zijn. Wie in de Middeleeuwen als boerenzoon geboren werd, zal ook wel boer gebleven zijn. Veel keus had een ongeletterde boerenzoon of horige nog niet. In die duistere tijden werden de huidige astrologische aforismen opgesteld. Maar zijn die empirische regels nog steeds actueel? Natuurljk niet! Tegenwoordig hebben burgers met een vrije wil te maken. En dus moeten we de oude ooit eens mischien wel eens iets voorspellende astrologische algoritmens herzien.
Lukt het sociaal geograaf Karen Hamaker met de horoscoop van een recente Drent in de hand het beroep van hemzelf, zijn ouders en voorouders te raden? Beter dan door algemeen bekende feiten was verwacht? Ik verwacht het niet.
Maar iets gereeds voorspellen moeten die astrologische algoritmen natuurlijk nog wel, want anders gaat het om een obsolete pseudowetenschap. Want als ieder individu echt zo uniek is zoals astrologen en homeopaten veronderstellen, dan heeft statistisch onderzoek inderdaad weinig zin. Dan kunnen we er maar beter over zwijgen en hoeven we ook geen astrologieboeken meer te raadplegen. Omdat het er in ieder individueel geval toch weer anders toegaat. Dan kunnen we die lastige empirische kennisvergaring wel staken, de missers van beroepsgenoten met de mantel der liefde bedekken en onverstoord doorgaan volgens de gevestigde astrologische praktijk. Maar is dat wel zo een effectieve strategie? Ik verwacht het niet.
Of zou het juist nog zo veel beter moeten? En is zo'n Uranische omwenteling van de astrologie wel haalbaar? Over die vragen ging: Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar.
Ook artsen en psychologen hebben te maken met unieke individuen. En wie nu eigenlijk niet? Toch kunnen die artsen en psychologen nuttige handboeken over hun vakgebied schrijven. Boekenkennis waarop u kunt rekenen, voor het geval dat het leven u wat tegenzit. En dat komt om dat ze hun uitspraken op objectief empirisch onderzoek baseren. En dus niet slechts op de gangbare meningen binnen uw astrolgische of godsdienstige kring. Ook wetenschappers hebben zo hun voorkeuren, maar de gevonden feiten doen er in de wetenschap
Natuurlijk zal niet iedere medische therapie of empirisch vastgestelde prognose bij iedereen goed werken, maar als eens werkzaam bevonden principes bij herhaling (gemiddeld) vaak genoeg werkzaam bleken te zijn, dan is er een goede kans dat het ook bij u zo uitwerken zal. En als dat middel na een tijdje niet meer werkt, bijvoorbeeld vanwege resistentie tegen het medicijn, dan moet uw behandelaar naar andere wegen zoeken. En dat mag best een Bach bloesem therapie zijn. Maar ik prefereer toch Bachs Erbarme dich.
Maar waarom lukt het astrologen niet om boeken schrijven over astrologische zaken die voor een tuchtcollege stand houden als u zich erop beroept? Dat is een terechte vraag. Hoe zit het met medisch of psychologisch geschoolde astrologen? Kunnen die ook op basis kennis en ervaring objectiveerbare voorspellingen doen?
De auteur van A Handbook of Medical Astrology, de farmacologe, kruidenkundige en gepromoveerde historica Dr. Jane Ridder-Patrick schreef het volgende over haar Medical Astrology Consultations:
Dr. Jane Ridder-Patrick geeft expliciet aan dat ze als farmacoloog geen medische diagnose mag stellen, geen curatieve behandelingen instelt, geen medisch advies zal geven en ook geen uitspraken zal doen over de beste tijd voor een ingreep. Want daar heeft ze als gepromoveerd farmacoloog en historica van verouderde medische praktijken niet voor geleerd. Ze kan u vast wel meer over haar andere belevingen vertellen, maar ze staat er nog niet voor in. En dat geldt ook voor uw familie, vrienden, buren en collega's, die iets uit eigen ervaring of van horen zeggen beter menen te weten. Al die belangrijke anderen hebben ook hun beeld van uw situatie. Maar staan ze voor hun visie in? Nee, want ze hebben daar niet voor geleerd.
Maar artsen, verpleegkundigen en paramedici mogen op basis van hun kennis en ervaring met ieder Piet het Individu wél een diagnose stellen. BIG-geregistreerde psychologen en verpleegkundigen doen dat aldoor op hun vakgebied. Op grond van hun bijzondere deskundigheid worden ze geacht hun cliënten over ziekten en kwalen bekwaam te adviseren, inclusief uw individueel advies over de timing van een electieve chirurgische operatie. Bijvoorbeeld door te stellen dat het niet slim is om u nu al te laten opereren als u niet goed slaapt en moeizaam eet. Uw immuunsysteem is dan verzwakt. U kunt beter eerst wat aansterken voordat u die nu niet noodzakelijke ingreep ondergaat. Maar als de kwaal die ervoor zorgt dat u niet eet en slecht slaapt met een spoedingreep verholpen kan worden, stel die ingreep als het even kan liever niet uit!
Die common sense redenaties klinken niet alleen logisch en rationeel - ze zijn het ook. En wel op een door deskundigen en tuchtrechters verifieerbare manier. Maar hoe denken en wat adviseren medisch geschoolde astrologen daarover? Opnieuw citeren we Dr. Ridder-Patrick:
Die laatste benadering is ook die van BIG geregistreerde medische psychologen en artsen, die cliënten helpen om effectiever met hun ziekten en emoties om te gaan. Terecht stelt Jane Ridder-Patrick dat er aandacht moet zijn voor de existentiële, mentale, emotionele en lichamelijke aspecten van ieder individu. Een ziektegeschiedenis behelst veel meer dan het beloop van de ziekte zoals Mellie Uyldert ook al stelde. Maar dat weet inmiddels ook iedere arts, verpleegkundige of psycholoog die u begeleidt. Dat zijn al vele jaren de uitgangspunten van de World Health Organisation (WHO), waar het globale gezondheidsbeleid op is gebaseerd. Daar hoeft u echt geen alternatieve genezer voor te raadplegen. U verkiest misschien een andere behandelaar als u geen communicatieve klik met uw behandelaar voelt of als een advies u onwelgevallig is. Ook dat komt veelvuldig voor, maar dat brengt hun ambacht of expertise nog niet in diskrediet. Weerstand en andere problemen kunnen we via hoor en wederhoor onderzoeken en oplossen. En hoewel zo'n dialoog niet altijd gemakkelijk is, is dat nog geen reden om dan voor onbewezen speculaties te gaan.
De vraag komt op wat de toegevoegde waarde van een medisch astroloog nog wel kan zijn. Meer specifiek zouden we ons moeten afvragen of kennis van de geboortehoroscoop er bij dit adviesproces nog wel toe doet? En dan niet slechts als een gedeeld “astrologisch” of “alternatief” denkkader van cliënt en adviseur, maar op een deskundige manier waar factoren als de juiste geboortetijd van groot belang zijn. Want volgens astrologen spelen al die processen zich af in verschillende astrologische huizen, zodat voor correcte astro-medische diagnostiek de correcte geboortetijd van groot belang is.
Bij een afwijking van slechts vier minuten, kan een hartinfarct al een jaar eerder komen volgens moderne progressieve astrologische technieken. En als Mars of Pluto een dag eerder of later naar een ander huis gaan, zullen medische astrologen toch wel een andere gang van zaken verwachten. Want de timing van die transits bepalen de immers gebeurtenissen. En dat maakt de kennis van de exacte geboortetijd en de positie van de huizen in uw horoscoop van wezenlijk belang.
Hoe gaan astrologen met hun algemeen bekend veronderstelde boekenkennis om? Gaan ze er letterlijk, figuurlijk, luchtig, rationeel, emotioneel, sentimenteel of wie weet wel holistisch of metafysisch mee om? Ik weet het niet, maar ik heb er wel enig onderzoek naar gedaan. En voor zover ik zag gedroegen astrologen zich niet veel anders dan andere gelovigen in iets. We zien dus allerlei varianten. Misschien met een opmerkelijk verschil, dat astrologen zich sterk met de kwaliteiten van hun persoonlijke horoscoop identificeerden. Maar dat zal vast geen toeval zijn. Zie: Astrologisch onderzoek.
We zien bij alle geloven dat de gelovigen zich met de helden uit hun heilige boeken identificeren. Ze rechtvaardigen er systematische discriminatie en godsdienstoorlogen mee. Maar het morele kompas van de astrologie biedt u veel meer mogelijkheden dan bijvoorbeeld een gepredestineerd kastenstelsel of een simpele verdeling in goedgelovigen, slechteriken en slachtoffers van misstanden.
In het Trouw artikel Een astroloog raakt aan het twijfelen van 27 september 1994 zegt de astrologie docent Halbe van der Velde hier het volgende over:
U
kunt Van der Velde van alles betichten, maar niet
van astrologische onkunde. Hij behoorde tot de experts in het veld.
Hij kende het basisonderricht van de bekende kennispiramide.
Maar nadat hij zich steeds meer met statistisch onderzoek (Unfiltered information) bezig hield, kwam hij erachter dat de zich op de traditie beroepende astrologieboeken (Background information / Expert opinion), doorgaans niet klopten. En dat systematische falen van de basis van de astrologische kennispiramide, was voor hem toch wel een schok.
Halbe van der Velde wist natuurlijk dat iedere zon in ram weer anders was, maar dat was nog wel astrologisch te verklaren. Want er zijn ook nog andere planeten, huiscuspen en talrijke astrologische aspecten die er in een complexe individuele horoscoop toe doen.
Maar wie een astrologisch leerboek wil schrijven, moet op zijn minst nog wel op enige algemeen bekende feiten kunnen rekenen. Het heeft weinig zin om uw astrologieboek al meteen met de disclaimer te starten dat u alles wat u hier leert onzin is, omdat ieder individu nu eenmaal anders is. Dat laatste argument is een bekende drogreden, die veelvuldig werd ontmaskerd.
Laten we de Halbe van der Velde maar weer aan het woord zonder hem voortijdig te onderbreken, zoals in emotioneel geladen debatten maar al te vaak gebeurt.
De alternatieve genezeres Mellie Uyldert zal evenals Halbe van der Velde haar astrologie opleiding ongetwijfeld met veel boekenkennis zijn begonnen. Maar na een tijdje kwam ze erachter dat die astrologische boekenwijsheid in de praktijk niet deugde. Vervolgens generaliseerde ze haar negatieve ervaringen met de astrologie tot Saturnale boekenkennis in het algemeen, zonder die aanname buiten haar vakgebied te willen toetsen. Dat laatste is natuurlijk oliedom, maar haar eigenwijsheid kan bij andere astrologen een verlicht Uranisch denken overkomen.
Wat ging hier mis? Hoe en met welke argumenten kunnen we die eigengereide DUS wijze van denken verruimen en verlichten? Met deductie lukt dat niet. Want er zit een kern van waarheid in haar verhaal. Mensen praten mensen na. Kinderen leren van ouders, studenten van professoren. Zo komt u in de gunst. U kunt die feiten niet simpel weerleggen. U kunt slechts stellen dat de nuances ontbreken. Is het aannemelijk dat een wetenschapsfilosoof het probleem van de empirische kennisvergaring zo kort en bondig aan u kan uitleggen? Nee, natuurlijk niet. Het probleem ligt in Uylderts nogal wiedes aannames. Ze stelt iets voor haar eigen publiek, zonder enige voetnoten te plaatsen, zonder echt iets te bewijzen. En zou u daarin moeten geloven?
Ik wijs u graag op het beroemde essay van de filosoof Immanuel Kant: Beantwoording van de vraag: Wat is Verlichting?
Kant was een filosoof uit de tijd van de Verlichting. Deze geestesstroming richtte zich tegen de historische werkelijkheid (Kants Sein) van de standenmaatschappij waarin de wil van de regerende vorst en de Kerk oppermachtig bleek te zijn. Iedere openlijke kritiek op de door hun God bepaalde orde kon tot verbanning of de doodstraf leiden. Uiteindelijk resulteerde dit morele protest tegen de gebruikelijke gang van zaken (het is zoals het is) zowel in de Franse revolutie als George Orwells allegorie Animal Farm en zijn nu in Rusland populaire dystopische roman 1984. Want of het nu om de dictatuur van de vorst, de kerk, de staat, de partij of een sociale klasse gaat, er is altijd moed voor nodig om tegen de stroom in te blijven denken over morele en staatsrechtelijke kwesties (Kants Sollen):
Maar sapere aude vertaalt als durf te weten, in de context van Horatius' Een goed begin is het halve werk betekent nog niet dat u uw fantasie op zijn beloop kunt laten gaan. Want hypothesevorming op basis van door uzelf gevonden verbanden of uw morele principes is slechts een goed begin. Dat is de Het zou best wel eens kunnen of moeten zijn hypothesevorming op basis van door u veronderstelde astrologische verbanden. Maar er is ook goed gereedschap nodig om dat halve werk af te maken. Anders biedt u geen betere kwaliteit dan de geruchtenmachines van internettrollen en intriganten. Wat bovenal nodig is, is een gedegen reality testing en fact checking. Dan gaat het om de vraag: Is dit gegeven Sein of gewenste Sollen op grote schaal het geval? Is die bewering een empirische regel? Is dat astrologische principe redelijk? Is dat de ervaring of wens van het volk of van een eenling of een belangengroep?
Om dergelijke vragen te beantwoorden is zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek nodig. Zoals zou moeten gebeuren bij een eerlijke verlopende democratische verkiezing, waar iedere goed geïnformeerde burger zijn mening kan uitbrengen: Meten is weten heet dat beproefde strategie. En of u het met dat Sein van de gegeven wereld eens bent, of meer principieel van Kants Sollen bent, dat is weer een andere vraag. Dan gaat het om ethiek, engagement en levenshouding (Kants Sollen). Maar de gevonden feiten blijven wel bestaan. Daar zult u het voorlopig mee moeten doen.
Zo geldt het in een democratische rechtstaat als onredelijk om bij uw verlies te beweren dat de verkiezingsuitslag niet kan kloppen, omdat uw tegenstander dan wel gefraudeerd moet hebben. Misschien wist de winnaar de problemen waar het bij die verkiezing om ging wel heel anders voor te stellen dan ze in werkelijkheid waren. En dan kan er sprake van zijn van kiezersbedrog. Maar in welke mate? List en bedrog spelen bij iedere verkiezing een rol. Zo'n redenatie werkte voor een despoot als Putin in een schijndemocratie, maar niet voor Donald Trump. Beide politici mochten dan wel van mening zijn dat hun aartsvijand Hillary Clinton de gevangenis in moest gaan, maar alleen de door de KGB opgeleide spion Putin wist dat met zijn opponenten in Rusland vakkundig te regelen. Maar de ongelukkige Trump had nog steeds met een rechtsstaat te maken, ondanks zijn pogingen om dat hem vijandige establishment te ontmantelen.
Effectieve wetgeving en de scheiding der machten spelen een bepalende rol in ieder kennisdomein. In totalitaire staten of sektarische gemeenschappen zonder onafhankelijke pers, rechtspraak en bestuur kunnen de empirische zaken wel eens anders in elkaar steken dan de schoolboeken, instituties en autoriteiten u voorhielden. Dat was in Kants tijd ook al het geval. De zichtbare werkelijkheid komt dan zelden overeen met uw moraal. Het leven is niet rechtvaardig. Mensen identificeren zich met bepaalde ideeën, geloven in heilige zaken, maar dat zegt nog weinig hun empirische werkelijkheid.
Maar hoe zit het empirische verhaal dan wel in elkaar? Hoe werkt dat voor ons allen? De briljante Kant wist als geen ander dat de empirisch gevonden feiten er beslist toe doen. Maar blijkbaar was er óók een goede markt voor vooroordelen. Voor welke partij moet u dan kiezen? De al dan niet gecensureerde schijnbaar rationele realiteit van autoriteiten op een bepaald terrein of de bevindingen van onafhankelijke wetenschappers en journalisten in het veld? Of is er ook nog zoiets als boerenverstand, zeg maar een filosofie voor gewone mensen. Wie kan dat bepalen?
Tegenwoordig gelden naast kritisch rationeel denken, statistische empirische toesten en voorspellende modellen als gouden standaarden in de wetenschap. En voor individuele rechtspersonen geldt: Wie stelt, die bewijst (celui qui le prouve). Oftewel, iedere partij in een geschil moet bewijzen aandragen voor zijn of haar beweringen. Want iets kwalijkst over anderen uitroepen kan iedere gefrustreerde rechtspersoon. Maar het moet nog wel om bewezen feiten gaan. Anders spreekt het civiele recht terecht van smaad. Maar welke astroloog doet dat op een door rechters geaccepteerde manier? Wie controleert hun astrologische borrelpraat over de planeten?
Natuurlijk hebben eindprocessen als ziekte en dood vele oorzaken en individuele voorgeschiedenissen. Maar hieruit volgt nog niet dat de door deskundigen geschreven boeken, tijdschriften en statistieken er niet meer toe doen. Integendeel, juist vanwege die complexiteit hebben artsen veel evidence-based behandelingen en strategieën nodig om iedere patiënt op maat te kunnen adviseren. Artsen bepalen de prognose van patiënten in een bepaald stadium van hun ziekte aan de hand van statistieken. En ze zoeken naar behandelingen die de prognose gunstig beïnvloeden. Statistici bedachten concepten als p-waarde en betrouwbaarheidsinterval om de effecten van behandelingen te kunnen beoordelen.
En hierbij gaat het allesbehalve om starre saturnale begrippen waarbij de vrije wil er niet meer toe doet. Nee, het gaat bij al die cijfers juist om de correcte voorlichting op basis van gevonden feiten, zodat ieder individu zijn eigen keus kan maken op basis van de medische stand van zaken. Het gaat steeds om uw kansen op genezing of overleven bij een bepaalde behandeling of strategie met potentiële neveneffecten. Maar u bepaalt welke optie u verkiest. En ook afwachten is een goede optie als u tegen de nadelen van een behandeling opziet. Het gaat wetenschappers er om dat u goed geïnformeerd wordt. Maar u beslist.
Bestudeer
met die principes voor ogen opnieuw de kennispiramide. De basis wordt
gevormd door Background opinion / Expert opinion.
Dat is de astrologische basiskennis die u tijdens uw opleiding
zou moeten leren kennen.
Daarboven staat een sectie Unfiltered information, waartoe u ook u eigen ervaringen mag rekenen. Door zelf iets te ervaren of nog beter systematisch te onderzoeken kunt u nagaan of de door u opgedane schoolkennis in de dagelijkse praktijk nog wel werkt.
En daarboven staat de Filtered Information waarin de goeroes in uw vakgebied mogen bepalen welke gevonden feiten voor echte wetenschap mogen doorgaan. En dat is het kennisgebied waar de censuur zich op richt. Want de al eerder opgeschreven papieren basiskennis en waargenomen Unfiltered Information kunnen betweters niet ontkennen. Maar via het schrijven van leerboeken over hun nieuwste inzichten bepalen ze wel uw perspectief.
Bij Background information kunt u denken aan basiskennis waarover ieder schoolkind zou moeten beschikken. Bij de Expert opinion graven we dieper in de stof op een bepaald kennisgebied. Denk hierbij aan de middelbare of hogere school, waarin vakdocenten u onderwijzen. En dat kan ook een les maatschappijleer, godsdienst of astrologie zijn op een al dan niet bijzondere school. Het is beter dergelijke bronnen van bias als gegeven feiten te erkennen, dan impliciet te veronderstellen dat u daar ver boven verheven staat. Want vooroordelen leveren weer problemen op bovenin de kennispiramide.
Maar omdat ieders onderwijs per land, zuil en geloof van elkaar verschilt, is het belangrijk dat er ook empirisch onderzoek plaats vindt om na te gaan of uw particuliere lesstof of betweterigheid nog wel klopt. Het gaat dan om de empirische sectie Unfilterered Information, waarbij het niet gaat om de vraag hoe het volgens uw boekje zou moeten zijn, maar hoe iets in uw of andermans praktijk daadwerkelijk uitpakt. Want dat is de essentie van empirisch onderzoek. Op die manier kunnen nuanceringen worden aangebracht in de al bestaande kennis, maar kunnen ook nog onbekende zaken worden onderzocht. En al die zaken kunnen door hoger geschoolde goeroes in the Filtered Information categorie tot een synthese worden gebracht. Maar dan moeten ze wel weet hebben van de mogelijkheden en beperkingen van hun empirische kennispiramide. Want als basale aannames niet meer blijken te kloppen, zoals Halbe van der Velde ondervond, dan hebben de astrologisch goeroes aan de top van de kennispiramide wel een groot empirisch probleem.
In de hier afgebeelde kennispiramide worden vormen van onderzoek genoemd die in de medische wereld gangbaar zijn, maar er zijn veel meer onderzoeksmethoden. Zeldzame of nog nieuwe ziekten worden het eerst in Case Series / Reports beschreven, die u kunt vergelijken met de nieuwsberichten in uw krant: Bij ernstig zieke Covid patiënten zagen we dit of dat beloop. Er komen berichten over zo'n uitbraak in de media, maar er verschijnen ook technische verslagen over die gevallen in medische literatuur. En dan rijst al snel de vraag of die uitkomsten regel of uitzondering zijn van Covid blootstelling. In de pers en op social media krijgen horror verhalen nu eenmaal de meeste aandacht:
In kwantitatieve Case-Control studies worden dergelijke vragen onderzocht door groepen met elkaar te vergelijken die al (case) dan niet (control) zijn blootgesteld aan de vermeende boosdoener, hier Covid of Pluto. Idealiter verschillen beide groepen slechts van elkaar in de aan- of afwezigheid van vermeende oorzaak (onafhankelijke variable), maar dat is nooit het geval. Want ieder individu en groep is nu eenmaal anders samengesteld. Zelfs eeneiige tweelingen verschillen wat van elkaar door invloeden vanuit de omgeving. Maar als we grote groepen met elkaar vergelijken middelen toevallige variaties elkaar meestal uit. We komen op de astrologische implicaties hiervan terug in Een simpel gedachte-experiment.
In Cohort studies onderzoeken empirici via longitudinaal vervolgonderzoek de wetenswaardigheden van cohort (generatie) in tijd, waarbij met tussenpozen een dwarsdoorsnede van de onderzochte eigenschappen van de populatie wordt uitgevoerd. Hebben de rokers onder hen meer kans op longkanker? Wat is de impact van hun zonneteken? Dergelijke vervolgstudies zouden in de astrologie bijzonder nuttig kunnen zijn. En vooral follow-up onderzoek naar astrologische tweelingen die maar een paar minuten van elkaar verschillen. Als daarin een patroon te herkennen is, kan dat pleiten voor de astrologie. Het liefst zouden astrologen voorspelbare repeterende patronen in tijd willen laten zien, want eenmalige en random pieken berusten meestal op toeval.
Maar hoe u een serieus astrologisch onderzoek uitvoert staat niet in uw astrologieboeken beschreven. De astrologen vonden dat niet nodig gezien hun globale overeenstemming over de astrologische symboliek. Theologen doen dat ook niet met de bijbelse verhalen. Twijfelen aan grote verhalen levert alleen maar onrust op. Volgens astrologen werkte hun creatieve associatieve denken goed genoeg in de gevallen die ze bestudeerd hadden. Astrologen konden van alles met hun astrologisch symbolisme verklaren, maar ermee voorspellen was nog een stap te ver. Maar omdat ieder individu weer anders is, was dat al te voorzien.
Maar zoals we al met u bespraken, ontbreekt de empirische basis voor het hele astrologische begrippenarsenaal. Want het ging slechts om vage van horen zeggen kennis. Kunnen we dan nog op een correct astrologisch advies op maat rekenen? Ik verwacht het niet. U kunt met wat fantasie van alles astrologisch verklaren, maar als u er geen gerede voorspellingen kunt doen dan blijft u volgens de humanistische psycholoog Maslow: onbewust onbekwaam:
Maar een ervaren astroloog aan de top van de kennispiramide ziet dat weer heel anders. Die acht zich bewust én onbewust bekwaam. Want die kan via rationeel deductief denken of met zijn intuïtie van alles astrologisch verklaren.
Wat zijn de astrologisch basisregels? Wat zijn de uitzonderingen op die regels? Hoe past u die regels toe? Het doel van astrologisch onderzoek is om naar de gevonden feiten te kijken en hierin astrologische patronen te ontdekken. En dat lukt u volgens ervaren onderzoekers en rechters nooit via toevallige waarnemingen, maar dat kan alleen door systematisch empirisch onderzoek te doen met controlegroepen.
Daarom laten we u straks wat voorbeelden zien van elementaire statistiek toegepast op de beste astrologische database die publiek beschikbaar is: Birth data and horoscope of 20000 celebrities, horoscopes for astrological research - Astro-Databank.
De ADB Research Group heeft sinds 2018 de meest relevante statistieken van alle ADB-categorieën voor u in kaart gebracht. De resultaten en de gebruikte software staan online en zijn evenals onze artikelen vrij beschikbaar voor niet commerciële doeleinden als ADB stats. Het gaat inmiddels om vele gigabytes aan vrij beschikbare astrologische data. Maar verwachtte u dat de eigenaar van al die data hier gerede conclusies mee kon trekken? Nee, want de resultaten van ons empirische ADB onderzoek werden straal genegeerd. En de fora waar dergelijke kwesties nog konden worden besproken werden ineens gesloten. Onder het motto dat het blijven modificeren van astrologische waarheden wel heel veel mentale energie koste.
Nog steeds houden astrologen vol dat ze geen kennis van statistiek nodig hebben om hun cliënten goed te kunnen adviseren. En niet toevallig kwamen ze met dat argument, nadat uit statistisch onderzoek was gebleken dat astrologen niet beter presteerden dan door toeval kon worden verwacht. Dat betekende dat hun astrologische boekenkennis of te vaag was of gewoon niet klopte. Dat maakte een nieuwe maketingstrategie noodzakelijk. Ze moesten evenals de theologen de spirituele markt opgaan. Daarom voorspellen de psychologische astrologen van tegenwoordig geen controleerbare feiten meer, maar adviseren ze unieke individuen op het gebied van persoonlijke groei en zingeving. En dat is een gat in de markt waar wetenschappers geen bevredigend antwoord op kunnen geven, omdat individuele zingeving en kwesties van goed en kwaad nu eenmaal moeilijk te objectiveren zijn. Om die reden houden vooral moralisten, betweters en speculanten zich met dergelijke vragen bezig. Maar ieder mens met een onsterfelijke ziel krijgt er wel mee te maken.
Volgens astrologen zijn hun horoscopische analyses uniek, kwalitatief en holistisch van aard. Hun intuïtief op uw persoon afgestemde duidingen zijn niet te vergelijken met in grote groepen gevonden kwantitatieve waarden van de wetenschap. Astrologen houden zich liever met uw hele wezen bezig. En dat doen ze door van top tot teen rekening te houden met alle huizen en planeten in het astrologische homunculus model van het ego. En dat is beslist geen snel aangeleerde goocheltruc. Nee, er komt veel rekenwerk van de handel en wandel van de planeten bij te pas. En soms lijkt het wel pure divinatie om uit uw horoscoop op te maken wat de kosmos voor u in petto had. En omdat al die transits nog steeds over uw horoscoop gebeuren, maakt dat een astrologische reading tot een beleving van puur zijn. U voelt zich herboren. Het is niet meer zoals u dacht dat het was en u beschikt over meer mogelijkheden. En is het is verfrissend als u zo uw vastgeroeste denkbeelden kunt loslaten. Maar vervang geen lood door oud ijzer, want dan raakt u opnieuw verstrikt in valse dilemma's.
Groepsgemiddelden hebben volgens astrologen maar weinig voorspellende waarde voor het individu. Want iedere Zon in Ram is toch weer anders. Maar hele reeksen astrologische indicatoren in een unieke horoscoop, die geïnterpreteerd worden in het licht van sociaal-culturele factoren, spreken boekdelen. En zo'n holistische analyse van dat hele plaatje is zo uniek, dat daar geen controlegroep voor te bedenken is. Want iedere hypothetische lappendeken van feit en fictie is nu eenmaal weer anders.
Deze framing van de astrologische praktijk lijkt op het eerste gezicht heel aantrekkelijk: Beroepsastrologen verkiezen tegenwoordig kwaliteit boven kwantiteit. Liever een goed advies op maat dan banale kennis van ten onrechte gestigmatiseerde astrologische zonnebeelden. Is dat niet iets waar ieder individu naar streeft? Maar toch gaat het om een kardinale denkfout, die ontstaat zodra u schijntegenstellingen hanteert. Want hoe levert u kwaliteit op maat zonder enige kwantitatieve kennis van zaken te hebben? Hoe kunt u een individuele Zon in Ram adviseren, zonder weet te hebben van waarin een gemiddelde Ram van andere zonnetekens verschilt? Zonder ook maar eens serieus naar de astrologische statistieken te willen kijken? Bent u op dan nog holistisch bezig? Ik denk het niet.
Volgens de regels van de normale wetenschappen kunt u uw boekenkennis pas vertrouwen als de daarin vermelde astrologische effecten ook uit empirisch onderzoek gebleken zijn. Maar als uit dat onderzoek zou blijken dat de Rammen uit uw astrologieboeken niet of nauwelijks van andere zonnetekens verschillen, dan hebben astrologen toch wel een probleem. En dat lost u niet op door een beroep te doen op uw expertise: In mijn ervaring is het beslist anders. Dat is domweg arrogant. Als u waarde hecht aan een reeks astrologische indicatoren, die volgens u allen een bepaalde kant uitwijzen, dan moeten die afzonderlijke astrologische factoren nog wel in grotere groepen personen aantoonbaar zijn. Maar op dat gebied ontbreekt de noodzakelijke astrologische basiskennis.
Zonder die empirische basis heeft het geen zin om van kwaliteit te spreken in een individueel advies, omdat uw conclusies slechts gebaseerd zijn op onbewezen aannames en vooroordelen uit boeken. Artsen en psychologen die óók geacht worden om kwaliteit op maat aan individuen te leveren, zouden op die manier niet voor hun examens slagen. Tenzij ze braaf en zonder te beseffen wat de vaktermen betekenen maar wat riedeltjes opdreunden. En ook dat komt veelvuldig voor. We zien het klakkeloos overnemen van de lesstof onvermijdelijk bij beginnende studenten. Maar dat geeft niet, want iedere student moet nu eenmaal ergens mee beginnen. En dat begint op de Nederlandse kleuterscholen al met het bekende Aap-noot-Mies verhaal. Maar die leesplankjes waren nog wel op concrete empirische feiten gebaseerd.
Om voor de hand liggende reden kan een uitstekend geschoold deskundige veel weten over complexe zaken en tegelijkertijd nog in fabeltjes geloven buiten zijn vakgebied om. Want niemand kan nu eenmaal alles weten. Als het al lastig is voor een professor om zijn eigen vakgebied bij te houden, kunnen we niet verwachten dat een leek zijn van horen zeggen kennis in de praktijk kan toetsen. Daarom vertrouwen we op de wijsheid van belangrijke anderen, leerboeken en de berichten uit periodieken en massamedia. We moeten wel. We kunnen niet anders. Maar het open blijven staan voor nieuwe feiten blijft natuurlijk wel noodzakelijk. En enige kennis en ervaring met kennisvergaring en helder denken, het academische denkniveau uit de personeelsadvertenties, komt hierbij beslist van pas.
Hoe
komt kennis over een individueel geval tot stand? Door te observeren
en te vergelijken. Hoe verloopt dat proces doorgaans? Het begint met
de vergelijkende studie van individuen en groepen. Meten is weten
heet dat principe. Maar u moet daartoe wel uw ogen voor dat
onderzoeksgebied openen. U moet leren helder en onbevangen naar de
empirische werkelijkheid te kijken, zodat u niet met al te veel
vooroordelen kokerziet.
Maar dat deed in de afbeelding hiernaast alleen maar een kleine jongen. De grijze massa keek gewoontegetrouw weer eens weg zonder iets merkwaardigs op te merken. Ze zagen niet dat de keizer met zijn onzichtbare kleren aan maar in zijn hemdje stond. Wat is er dan aan de hand?
Hoe kon dat kleine kereltje niet alleen de onnozele keizer, maar ook de vele omstanders zo voor schut zetten? Waarom zag die kleuter iets, dat de volwassen mensen niet meer wilden of konden inzien? Blijkbaar had dat kleine onbevangen ventje de waarden, normen en taboes van zijn gemeenschap nog niet helemaal door.
U zou voor dergelijke vragen de boeiende Channel 4 televisieserie The Secret Life of 4, 5 and 6 Year Olds kunnen raadplegen of boeken over cognities als The Secret Lives of Toddlers van ervaringsdeskundige Jane Murphy:
"Ik kan ze wel achter het behang plakken" zeiden ouders op het consultatiebureau. En misschien is dat met de jongeman ook wel gebeurd. Jonge kinderen vertonen géén consideratie met de belangen van anderen. Ze willen voor zichzelf uitvinden wat er aldoor gebeurt. Ze willen de wereld éérst zélf zien, zélf doen en ervaren, voordat hun ouders hen net als Hans en Grietje aan hun lot overlaten in een behekst bos. En geef die kinderen eens ongelijk in hun streven de echte wereld te verkennen. Ze stellen u de vragen die er voor u blijkbaar niet meer toe doen. Althans dat dacht u, totdat die lastige vragen en opmerkingen opnieuw door uw eigen nog onwetende kinderen werden gesteld.
Op basis van observatie van hun gedrag en eigenschappen kunnen entiteiten ingedeeld worden in soorten en categorieën. Dat was het Griekse weten van Aristoteles. Zo kan iets nootvormig zijn en toch actief bewegen. Dan is het geen noot, maar een nootvormig dier. Elke kleuter snapt dit meteen, nadat die kleuter al spelend begrip kreeg van uitwendige factoren als wind en gravitatie. Aap en Mies de poes bewegen spontaan, maar een noot beweegt pas als iemand de noot laat stuiteren of er hard tegenaan blaast. Door allerlei ludieke (homo ludens) experimenten kwamen die wetenschappers in spe er ook achter dat een noot niet zo groot is als een aap of Mies de poes, ook al leken ze op hun leesplankje even groot. En ze ontdekten dat iedere noot er weer wat anders uitzag, maar toch als noot herkenbaar bleef. Hoe kunnen kleuters zulke geleerde zaken zo snel bevatten? Dat zijn vragen die filosofen, historici en neuropsychologen ook al stelden. Misschien dat hun kleuterjuf op een vrije school wat noten in de klas liet circuleren, om de kleuters een notie te geven van die empirische werkelijkheid.
Maar geldt dat empirische principe ook voor politieke, theologische of astrologische factoren? Hoe gaan volwassenen met concepten om als de eenhoorn, de drie-eenheid, de economie of een Zon in Ram? Is dat ook zo gemakkelijk speels aan te leren als het aan kleuters geopenbaarde Aap-noot-Mies verhaal? Waarmee ze meteen naar believen konden spelen om hun mogelijkheden en begrenzingen proefondervindelijk vast te stellen in de empirische praktijk? Nee, want die bijzondere zaken worden aangeleerd op bijzondere scholen met lesmateriaal waarin het wemelt van overtuigingen en opvattingen die niet op een wetenschappelijke wijze experimenteel werden getoetst. En met die heilige zaken mogen onnozele kinderen niet zomaar spelen.
Maar de valkuil van die bijzondere opvoedkundige strategieën is dat u zo'n onschuldig kind dan bevooroordeeld opvoedt. Dat u dat kleine onbevangen ventje zogenaamd wijs maakt met de misschien wel achterhaalde waarden, normen en taboes van uw gemeenschap, die hij nog niet helemaal door had. Wat zegt de bijbel in Matteüs 18:1-25 daar eigenlijk van?
Maar tijdens het centrale eindexamen moeten de leerlingen gelukkig nog wel dezelfde vragen kunnen beantwoorden als degenen die een openbare school bezochten. Door een door de staat opgelegd gemeenschappelijk cultureel verhaal wordt voorkomen dat de leerlingen teveel in een cognitieve bubbel verkeren, waardoor de democratische rechtstaat kan worden ondermijnd. Want als met particuliere desinformatie geïnjecteerde zeloten eenmaal volwassen zijn geworden, zonder kennis te hebben vernomen van normale normen en waarden, is het hek van de dam.
Ik
denk dan aan ongeletterde Taliban strijders die na de machtsovername
in Afghanistan seculiere rechters en rechtsgeleerden verjaagden of
vermoordden, onder het motto dat ze op de Koran school in Pakistan
een heel ander verhaal hadden gehoord. Een jongeman die wel kon lezen
en schrijven werd tot hun sharia rechter benoemd. In het land
der blinden wordt eenoog koning. Bestudeerde deze sharia rechter ter
wille van de objectiviteit ook andere bronnen? Of bleef hij steken in
de aannames van zijn bijzondere scholing? Ik vrees dat hij maar
weinig van de vele zinloze koloniale, culturele en godsdienstoorlogen
uit de menselijke geschiedenis heeft begrepen die gevoerd werden
onder het motto: Wij weten het
beter, want God is met ons.
Bovenstaand voorbeeld lijkt extreem, maar het idee van een verplichte inburgeringscursus voor immigranten heeft natuurlijk van alles te maken met die problematische culturele en taalbarrières, die de cohesie in de rechtstaat kunnen ondermijnen. Hoe los je dat probleem op? Door nieuwkomers op de normen en waarden van uw rechtsstaat te wijzen? Nee, want de politieke vluchtelingen uit Afghanistan en Rusland die juist om die reden naar Nederland willen uitwijken houden we liever tegen. Het Afghaanse en Syrische vluchtelingenprobleem lossen we liever lokaal op, door hen te verwijzen naar de in hun regio beschikbare en door ons veilig geachte schijndemocratiën.
Het verheven ideaal van Vrijheid, gelijkheid en broederschap werkt maar zeer beperkt. Het werkt nog niet eens in het verdeelde Nederland. Want de boeren en burgers in de periferie hadden weer andere ervaringen met de trias politica opgedaan. Ze werden niet gehoord of voelden zich miskend door het establishment. Wat zou een inburgeringscursus moeten behelzen in een verdeeld land met wel tientallen politieke partijen? Hoeveel Nederlanders zouden daarvoor slagen? Wat is normaal denken? En als de politici er al niet uitkomen, waarom zou u dan niet gaan voor een alternatieve hypothese?
Uit ervaring weten we dat dat kennis opdoen van abstracte begrippen als vrijheid en democratie een lastig onderwerp is. Bij vrijheid denken we vooral aan onze eigen vrijheid en bij democratie aan het grote belang van onze eigen stem. En ook een neutraal begrip als de economie kan al op veel manieren geformuleerd worden: Gaat het om de goederen, geld of manuren? Tellen we welzijn, de verdeling van de goederen en milieuvervuiling ook mee? Economie en politicologie zijn niet voor niets academische vakgebieden geworden. Maar u hoeft geen academicus te zijn om er redelijk over na te kunnen denken. Zo denken schoolkinderen al na over de vraag of ze van hun zakgeld snoep zullen kopen, dat snoepgoed met hun vriendjes zullen delen of dat ze het zakgeld beter in lego en kleurpotloden kunnen investeren. Voor een ondernemend kind is snoep en speelgoed het kapitaal waarin hij kan investeren.
Mijn kleuterjuf vraag aan astrologen is: Werken de twaalf astrologische categorieën, de planeten en asteroïden van uw astrologische leesplankjes ook op die manier? Hoe kunnen we dat weten? Is dat een met andere klasgenoten gedeelde publieke kennis of gaat het toch om een exclusief hoger weten? Iets dat we alleen in het negende huis van de filosofie kunnen bevatten? Iets dat een schoolkind nog niet weet? En welke leesplankjes zijn in die hogere huizen dan geldig? Wat is het ABC van uw hogere astrologische weten? Welke concepten bleken correct en welke maar versleten dogma's? Of is de ware astrologische visie meer een kwestie van persoonlijke voorkeuren en belangen? Omdat ieder astroloog nu eenmaal anders is? Of bestaan er toch ons allen overstijgende astrologisch algoritmen, waar iedereen zijn voordeel mee kan doen? Ik weet het niet. Ik stel maar simpele vragen, maar ik bepaal het hogere antwoord nog niet. Maar ik kan wel vermeende astrologische factoren systematisch onderzoeken door alle gevonden feiten onbezoedeld te onderzoeken zoals een ondernemende kleuter dat al doet. Bijvoorbeeld door na te gaan of in de horoscopen van groepen personen kenmerkende astrologisch patronen aanwezig zijn. Want dan zou dat astrologische verhaal wel eens kunnen kloppen.
Alleen
door veel metingen te doen kunt u algemene menselijke kwaliteiten als
vroomheid, intelligentie of spierkracht onderzoeken. Alleen met
behulp van de statistieken van grote groepen mensen kunnen sociale en
biowetenschappers individuele eigenschappen van mensen evalueren. Uit
die statistische feiten volgen eenvoudig te onthouden normwaarden
zoals het normaal verdeelde intelligentie quotiënt (IQ).
Pas als u weet wat een gemiddeld IQ van 100 impliceert, dan heeft het
zin die normwaarde op een individu toepassen. Zie deze uitleg op Wat
is het gemiddelde IQ (in Nederland)? - Zobegaafd.nl:
En op die getalsmatige manier kunnen astrologen de verdeling van de elementen in een persoonlijke horoscoop bestuderen. En dat heeft vast wel zijn nut. Zou u van deze persoon een auto willen kopen? Ik beslist niet.
Maar zie ook mijn commentaar in Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar:
Blijkbaar voldeed de astroloog Dane Rudhyar statistisch gezien meer aan het profiel van een parfum- of kledingverkoper. Die bieden ieder individu een passend geurtje en jasje aan. Voor de een is dat een duur parfum en pak op maat, maar een clochard is al tevreden met iets warms en droogs. Aan dat laatste valt weinig te verdienen, maar ieder mens is nu eenmaal anders. En dat geldt ook voor astrologen. U kunt over hun horoscopen speculeren binnen uw ruimdenkende astrologische vriendenkring, maar u kunt ze ook empirisch onderzoeken. Door de resultaten van empirisch onderzoek te bestuderen kunt u ook wat met uw eigen vooroordelen doen. Daarover ging The astrological profile of 1867 ADB astrologers:
Kennis van betrouwbaar statistisch onderzoek helpt ons om onze aannames en uitspraken over individuen in een breder perspectief te zien. Dat bredere perspectief is nodig om de door u gevonden waarden te evalueren. De astroloog die iedere uitzondering op de regel met andere uitzonderingen op de regel verklaart, heeft voor een kritische rechter die dat gedraai snel doorziet toch wel een probleem.
Maar door kwantitatieve metingen te doen kunnen we wel een redelijk onderscheid maken tussen de verschillende versies van aap, noot en poes. Want niet iedere poes heet Mies kan een kleuter u al vertellen. Om die reden moet ook een spiritueel georiënteerd astroloog nog wel enige weet hebben van de kenmerken van een gemiddelde planeet in teken of huis en andere astrologische basisfeiten. Het heeft immers weinig zin om via de Noordelijke maansknoop iemands unieke karmische bestemming te bepalen, als het door astrologen vanzelfsprekend geachte astrologisch symbolisme van Zon, Maan en Ascendent niet aantoonbaar werkzaam is in grote groepen mensen. En is dat een empirisch aangetoond probleem? Ja, dat was het resultaat van ons en door anderen gedaan statistisch onderzoek. Kenmerkende astrologische eigenschappen kwamen in specifieke ADB categorieën van Astrodatabank niet vaker voor dan door toeval was verwacht. En dat had Lois Rodden beslist niet verwacht.
Iedere astrologische kleuter of dwerg op de schouder van reuzen kan een ervaren astroloog hierover kritisch bevragen. Moet u die lastige kleuters dan maar opeten zoals Cronus? Of ze achter het behang plakken? Of ze opofferen voor uw strijd? Dat werd Poetins manier om met de oppositie om te gaan. Critici werden gevangenen gezet, vergiftigd of tot soldaat gemaakt in een zinloze strijd. Maar welk probleem lost u daarmee op? U moet gewoon wat meer bij uzelf te rade gaan. Blijkbaar staat u als astroloog niet meer in het centrum van het universum. Maar u moet als liefhebbende ouder nog wel aan uw kinderen uitleggen hoe de wereld in elkaar zit, zodat zij beter kunnen overleven. En daarbij is door schade en schande verkregen wijsheid behulpzamer dan gepolijste succesverhalen op de sociale media.
Zonder kennis van astrologische statistieken verkopen astrologen slechts gebakken lucht. Maar ook een verkoper van een dure Apple of iPhone moet nog wel een goed werkende computer afleveren. Pas als het basisconcept werkt geven extra snufjes meerwaarde aan het product. Maar in de astrologie ontbreekt die empirische basis en berust de waarde maar al te vaak op een vaag Ietsisme.
Maar waar is uw astrologische basiskennis eigenlijk op gebaseerd? Wat bedoelden antieke filosofen en astrologen eigenlijk met wéét van iets hebben? Laten we ervan uitgaan dat ook de moeder van de wetenschappen nog wel wenst uit te gaan van de elementaire basisregels van de argumentatietheorie. En dat de astrologische kennis ontleend werd aan een empirische of geestelijke werkelijkheid die met andere personen werd gedeeld. Wat kunnen we dan verwachten?
Ieder hoger rationeel weten (-logie) heeft zijn uitgangspunten, die gebaseerd zijn op inductie, deductie of een combinatie van die twee.
Nu hoeft u geen Einstein te zijn om in te zien dat die twee benaderingen van de werkelijkheid op zich gezien zelden zullen voldoen. De valkuil van een generalisatie is dat de gevallen die u observeerde niet representatief genoeg waren voor het geheel, in statistische termen de hele populatie. En dan trekt u een verkeerde conclusie over die populatie. Anderen die het weer anders zien zeggen dan: In mijn ervaring is het toch weer anders. En wie heeft dan gelijk?
Om die onenigheid te beslechten zou u veel meer waarnemingen moeten doen. En dat is wat normale wetenschappers dan ook doen. Met de actuele statistische informatie kunnen ze vervolgens effectiever via snelwerkende deductieve algoritmen werken. Maar de valkuil van een deductie is dat de in boeken aangetroffen aannames wel degelijk gebaseerd kunnen zijn op vooroordelen. En als ze al enigszins kloppen, ze zelden nauwkeurig worden geciteerd in een debat of een populair wetenschappelijk boek. En dat gevonden feit heeft vaak nare consequenties.
Dergelijke problemen spelen een rol bij iedere discussie. Zo zijn er altijd grensgevallen. Hoe nauwgezet en betrouwbaar moet de geboortetijd zijn om vast te stellen dat iemand een bepaalde planeet in Ram heeft in plaats van in Vissen of Stier? En als dat beeld niet blijkt te kloppen, moet u de horoscoop dan corrigeren? En wanneer bestempelen we iemand als agressief?
Bij empirische vragen gaat het zelden om logische zekerheden. Het is eerder een kwestie van een aftasten van grenzen, een doorlopende evaluatie van de toepasbaarheid van uw en andermans kennis en ervaring bij een nog lopend onderzoek. Waarbij het uiteindelijk om de met elkaar gedeelde kennis gaat. En niet om een of ander hoger weten dat nog op zijn definitieve openbaring in de toekomst wacht. Want dan kan iedere veroordeelde crimineel of oorlogsmisdadiger wel beweren dat hij uw Messias zal blijken te zijn als alle feiten boven water komen. Maar zo werkt het in onze rechtsstaat gelukkig nog niet. De gevonden feiten wegen voor de rechter zwaarder dan uw juiste intenties, die toch zelden bepalen wat u daadwerkelijk doet.
Alleen voor groepen of bij repetitief individueel gedrag kunnen we gemiddelden en andere statistische waarden bepalen. Daar floreert het principe meten is weten. Maar over individuele gevallen kan de normale wetenschap u maar weinig zeggen. De individuele omstandigheden zijn immers altijd lokaal, specifiek en dus voor iedereen anders. Maar we kunnen wel meten hoe een individu zich tegenover anderen verhoudt. Dan gaat het om gangbare normen en waarden. Bijvoorbeeld door op te meten of hij langer of korter is dan normaal. En wat zijn eetgewoonten zijn in kwaliteit en kwantiteit. Daarom bevat ieder kwalitatief onderzoek ook kwantitatieve aspecten en lopen de processen van inductie en deductie altijd door elkaar heen. We spreken daarom van een empirische cyclus:
Hypothesen en theorieën worden in de praktijk getoetst en zo nodig weer aangepast. Maar niet iedereen voert die empirische cyclus op dezelfde manier uit. Idealiter vindt zo'n toets onder laboratorium omstandigheden plaats, waarbij andere relevante verstorende factoren onder controle gehouden worden. Als ik A doe of zie gebeuren, volgt steeds gebeurtenis B. En dat ligt niet aan de variabelen C-Z, want die hielden we onder controle. Dan lijkt er sprake te zijn van een empirische of een logische wetmatigheid.
Maar omdat die ideale omstandigheden moeilijk te bereiken zijn en het meeste onderzoek buiten het laboratorium plaats vindt, zal de uitkomst vaker zijn: Als ik A doe of zie gebeurt er vaker B, als ik C doe of zie, gebeurt er vaker D. En ook dan is er sprake van een meetbaar effect, maar niet meer van een gewisse uitkomst. Het gaat dan om een kans op iets in een stochastisch proces:
Het bijzondere van statistisch onderzoek van grote groepen mensen is dat u gebruik kunt maken van kansberekening om uit te vinden hoeveel vaker Rammen agressief zijn en hoe betrouwbaar die uitspraak op zijn best kan zijn. Dat is al weer wat genuanceerder dan botweg te stellen dat rammen agressief zijn. Van die statistische technieken kunnen astrologen beslist profiteren, want die kwantitatieve analyse levert juist een betere kwaliteit van al eerder opgedane kennis op.
Maar een empirisch gezien onjuist gebleken vooroordeel als Rammen zijn agressief is natuurlijk wel gemakkelijker te onthouden dan onderstaande zin:
Waarom berust de uitspraak Rammen zijn agressief op een vooroordeel? Omdat u met die dubieuze (ci 0,95-2,11) effectwaarde nog geen voorspellingen kunt doen over Rammen. Want zelfs als zouden 1,53 maal zoveel Rammen agressiever zijn dan normaal, dan zou dat Stereotype beeld voor de meerderheid van de Rammen astrologisch en mathematisch gezien niet gelden.
Maar eenzijdige slogans worden doorgaans beter onthouden, dan de meer genuanceerde empirische uitspraken waar ze ooit eens op waren gebaseerd. En die slechte gewoonte om ongefundeerde vooroordelen massaal te verspreiden wordt natuurlijk versneld als de lieden die de leugens verspreiden niet eens de moeite nemen om hun bronnen serieus te raadplegen, laat staan om ze correct te citeren. En dat is ook het grote verschil tussen de klassieke besteller De Meeste Mensen Deugen van domineeszoon Rutger Bregman en een gemiddeld astrologieboek. Want over de ervaring van een historicus die zijn bronnen vermeldt en als het even kon zelf bevroeg kunnen we met elkaar discussiëren, maar als die bronnen onvermeld bleven of nu al in de hemelen zijn, dan wordt het waarheidsgehalte vooral een kwestie van smaak of onbewezen (bij)geloof.
Een Uranisch denkend astroloog met verstand van astrologische zaken hoeft mijn verhaal niet voor zoete koek aan te nemen. U mag iedere visie op de wereld kritisch beproeven, dus ook de mijne. Maar u kunt niet zomaar beweren het geheel te overzien, terwijl u zich afsluit voor de gevonden feiten. Dan gelooft u net als de bunkerbouwers Poetin en Hitler dat alles volgens uw plan verliep, terwijl uw bommen en granaten aldoor onschuldige burgers treffen. En dat is geen universeel holisme meer, maar domme struisvogelpolitiek.
Natuurlijk zal een probleem tijdelijk uit uw zicht verdwijnen als u uw ogen ervoor sluit, maar bestaat dat probleem dan niet meer? Misschien vindt u wel een kerk of bunker met geloofsgenoten die hetzelfde doen, in de hoop dat de storm wel zal overwaaien. Maar kleine kinderen kwamen er al achter dat door de ogen te sluiten de wereld - de ontwikkelingspsycholoog Piaget sprak van objectconstantie - toch nog wel een tijd zal blijven bestaan. En wie weet werken uw astrologische aforismen ook maar lokaal en tijdelijk. Niemand kan zoiets vooraf al weten. Enige zelfreflectie kan daarom geen kwaad.
Denkt u wel eens na over wat u nu echt weten kunt en waar u volgens uw traditie standaard al in gelooft? Zijn uw opinies over het astrologisch symbolisme tot stand gekomen via inductie of deductie? Waar hecht u de meeste waarde aan? Als de empirische feiten (inductie) niet overeenkomen met uw verwachtingen (deductie), bent u dan bereid om uw visie te herzien? Of neemt u die statistieken slechts ter kennisgeving aan zonder er iets mee te doen? En om welke redenen verdwenen ze in uw ladekast of astrologische prullenmand?
In de praktijk zijn de door traditie en ervaring gevormde waarden en gebruiken van astrologen niet zo bepalend voor de "astrologisch werkelijkheid" als astrologen veronderstellen. De meeste astrologische aforismen zijn niet meer dan verouderde postulaten, die zich met succes binnen de astrologische gemeenschap hebben gehandhaafd. Ze zijn niet gebaseerd op gedegen empirisch onderzoek, maar op overlevering. Ze zijn dan ook zelden reproduceerbaar, laat staan voorspellend. Ze worden daarom ook niet met statistische tabellen geïllustreerd, maar met "kwalitatief" goede voorbeelden uit de praktijk van de docent. Die hogere kunst van zelfbedrog staat ook wel bekend als Cherry picking:
Maar meer "deductief" georiënteerde astrologen zullen in hun foutieve aannames blijven geloven, als niemand uit de astrologische gemeenschap hen tegenspreekt. Net zoals in andere gemeenschappen dwarsliggers worden gewantrouwd, genegeerd of gecensureerd. Maar is dat terecht? Die rechtsgang werkt in de paranoïde gedachtengang die het groepsdenken karakteriseert. Op de voetbaltribune en tijdens protesten scanderen ook gematigde burgers irrationele standpunten. Maar aan de onderhandelingstafel werkt projectie niet meer, althans niet bij een serieus te nemen tegenstander. Dan gaat het om de al eerder gestelde vragen: Wat is uw belang, wat is mijn belang en wat hebben we gemeenschappelijk?
En daarom zou ook een bijna volmaakte astrologische leer zich via aanvullend onderzoek nog steeds kunnen verbeteren. En die vernieuwde astrologie zou zich met de kennis van nu misschien wel voor haar dwaze standpunten uit het verleden kunnen excuseren. Omdat bij waarheidsvinding de gevonden feiten nu eenmaal zwaarder wegen dan het aantal gelovigen dat het willens en wetens anders wenst te zien. Maar of dat in het astrologische groeipotentieel ligt is maar weer de vraag.
Van fouten leren en volwassen worden is een circulair proces. Ieder onderzoek begint met het open staan voor nieuwe feiten. En dat betekent dat u niet simpel uit kunt gaan van regels die anderen voor u hebben bedacht. De ideeën van uw opleiders mogen weliswaar uw uitgangspunt zijn, maar de actuele feiten moeten er nog wel mee overeenstemmen. En als dat niet het geval blijkt te zijn, dan moeten we die uitgangspunten herzien. Dat is de essentie van de empirische cyclus. Maar hoe doe je zo'n onderzoek? Waar moet u beginnen en waar houdt het op? Ook dat leerproces is al door meer filosofisch ingestelde astrologen beschreven.
Leergierigheid is volgens astrologen een gezonde derde huis activiteit. Maar voordat u de feiten kunt verzamelen en ordenen, moet u wel eerst weten wat de aardse feiten zijn (volgens Stier en het 2e huis) en ook de drang voelen om ze te exploreren (volgens Ram en het 1e huis). De actuele feiten moeten zowel gegrond zijn in de aardse als de mentale werkelijkheid en nadat de energieke Ram voldoende vaak zijn hoofd heeft gestoten, keert hij naar binnen om zijn wonden te likken in het vierde huis van de Kreeft. Want de weg die hij volgde was weliswaar uniek, maar nog niet optimaal.
En dan begint een nieuwe kennisronde. In het vijfde huis van de speelse Leeuw, geassocieerd met creativiteit, spel en onbevangen kinderen komt de Ram herboren uit zijn schulp en in het zesde huis van Maagd gaat hij nauwgezet met zijn nieuw verworven kennis en vaardigheden aan de slag. Boven de horizon wordt het leven pas echt serieus. In het zevende huis van Weegschaal, tegenover Ram, moet de mens gelijkwaardige relaties aangaan. Uw eigen gelijk wordt dan minder belangrijk. Een ieder zal compromissen moeten sluiten met behoud van eigenheid.
In het achtste huis van schorpioen worden uw veronderstellingen over uzelf en de wereld diep beproefd. Wat niet van waarde is wordt achtergelaten of getransformeerd in iets anders. En daaruit ontstaat de hogere filosofie van het negende huis - tegenover - maar ook met respect voor de empirische feiten uit het derde huis. Daarna volgt de confrontatie met de aan plaats en tijd gebonden wetten en regels van het tiende huis, waar we soms uit moeten breken via gelijkgezinden uit het elfde huis, omdat het in ons eentje niet meer lukt. Dat elfde huis kan daarom zowel tot zegenrijke vriendschappen als tot bekrompen groepsdenken voeren.
En daarna volgt het moeilijk te definiëren mystieke twaalfde huis. Misschien vinden we daar wel iets terug van de wijsheid van Socrates, die ruiterlijk toegaf niets te weten, maar toch op zoek bleef gaan naar het ware en het goede, zonder iets of iemand uit te willen sluiten. Misschien is het twaalfde huis daarom wel het vierde kennishuis, waarin uw negende huis overtuigingen ditmaal worden beproefd met behulp van controlegroepen en u een dialoog moet aangaan met de vergeten rest. En dan blijkt uw op ervaring en van horen zeggen hoger weten toch wat beperkter te zijn dan u eerder had gedacht.
Maar de meeste mensen nemen liever geen afstand van hun overtuigingen. En zeker niet als ze zich ermee identificeren. Ze blijven dan liever geloven in iets. En daarmee blijven ze steken in iets. Op zich is daar niets mis mee. Ieder mens heeft het recht op zijn eigen geloof en ondergang (amor fati). Maar maak anderen niet wijs dat u alles al hebt gezien. De wereld is veel groter dan ieder mens kan overzien.
Het ene huis staat niet boven het andere. U kunt weliswaar denken: Ik heb dat derde huis niet nodig, want ik beschik over een hogere filosofie. En die boekenkennis heb ik al in mijn achtste huis verbrand. Maar als uw hogere filosofie botst met bekende feiten uit uw derde huis, dan hebt u toch wel een probleem. Misschien denkt u dat Uranische astrologen boven de Saturnale statistieken staan, maar dan valt u gemakkelijk ten prooi aan exclusief groepsdenken, met aannames die niet bevestigd worden in het tiende huis van rechters en bestuurders. U kunt redeneren, ach wij ruimdenkende mystici in het twaalfde huis staan boven die pietlutten uit het zesde huis, maar wie zou uw visie erkennen? De ene zienswijze staat niet los van de andere en geen zienswijze staat boven een ander. Maar uw ego kan wel in een bepaalde fase blijven steken. Maakt dat u bijzonder? Het is slechts een van de vele mogelijkheden om voor een tijdje met de werkelijkheid om te gaan.
Volgende hoofdstuk: De kansberekening van een steekproef.